De mens als verhalend landschap II
Het menselijk brein en verzoening

Het brein is tot wel meer in staat dan de Griekse vader van de geneeskunde Hippocrates (460 v. Chr.) zei, maar het is wel de essentie: ”Het is niets anders dan alleen het brein dat ervoor zorgt dat we kunnen genieten, lachen, verdriet kunnen hebben en kunnen huilen. En dat we kennis hebben over zaken en dingen kunnen waarnemen." We zouden er zeker nog het vermogen tot aanpassing aan kunnen toevoegen, het kunnen anticiperen en het beschikken over discipline, verbeelding en spiritualiteit. Het brein is een onuitputtelijke bron van schoonheid en expressie, behalve wanneer er sprake is van psychopathologie.

Op Groot Klimmendaal, dat ik ook vaak aanduidde als modern gesticht en die naam in maar hooguit enkele opzichten verdient, ontmoet ik vooral mensen met niet aangeboren hersenletsel en neem ik waar in hoeveel variaties de gevolgen daarvan zich tijdelijk of deels blijvend openbaren, maar tegelijkertijd dat in vrijwel alle gevallen het de wilskracht is die zorgt voor aanzienlijke revalidatie, ook al gaat dit proces zo traag als een slak. In werkelijkheid ligt dit zelfs nog iets complexer. “Ik zie dat je meer vertrouwen krijgt in jezelf”, zegt Fanny mij. “Jij geeft mij dat vertrouwen Fanny, ik schenk het je terug door mijn best te doen. Het is de wederkerigheid.”
Het meest verdrietige is de onverhelpbare tragiek die zich eveneens voordoet en iemand veelal in een oogwenk heeft overvallen, zoals Lydia die thuis plotseling wankelend door de gang liep, neerviel en tien maanden in coma bleef als gevolg van een stolsel achter de hersenstam. Op foto’s van haar verjaardag een maand daarvóór is te zien dat zij een oogverblindend knappe vrouw was van 21 en nu blijkt ze veranderd in een onherkenbare persoon, waarschijnlijk zonder het vooruitzicht dat haar leven nog ooit anders zal worden. Een deerniswekkend, aangrijpend beeld: Lydia leeft, maar alles is stilgevallen.
Verzoening is een belangrijk begrip in menselijke verhouding, maar ook in je persoonlijke leven. Lydia mist het vermogen zich ook maar met iets te kunnen verzoenen. Voor de ouders ligt dat (theoretisch) anders, maar ook hen ontbreekt het hieraan, ook nu Lydia hier weg moet omdat het geen van de therapeuten - na acht weken – lukt ook maar het geringste contact met haar te mobiliseren. De ouders denken dat dit aan hun te vluchtige inzet ligt en leven in de overtuiging dat Lydia op zekere dag weer zal kunnen spreken. Dan vertrek ik met pijn door de deur naar de stilte.

[© MN, in “Elk mens een verhaal”. Afbeelding: “De mens als mysterie” van Jan Bakker.]

De mens als verhalend landschap I

De menselijke levensloop is als een verhaal, een verhaal dat almaar doorgaat en ooit eindigt in het niets –misschien in één groot boekengraf -, als een stromende rivier die varieert van rustig vaarwater tot onstuimigheid maar die vooral ook uitblinkt in zijn onvoorspelbaarheid, in plotselinge wendingen, in bochten die de charme zijn van het landschap. We zijn niet voortdurend gecharmeerd van het verhaal waarin we leven, maar de gedachte dat het anders kan worden dan het is, is wel de geringste prikkel om dóór te gaan en het niet voor gezien houden als we ons eens slecht geïnspireerd weten.

Aan de rand van de zee, op de brede strook zand waarin je voetafdrukken een poosje blijven staan maar soms ook direct worden weggezogen, de strook waar de zee haar golven kalm of woest overheen slaat en ze dan weer terugneemt, daar stond ik met mijn moeder voorovergebogen te turen naar wat er ná die golfslag aan blinkends achterbleef. Ze droeg een zwart badpak met pastelkleurige bloemen. Vanaf haar middel zaten er stroken stof, drie of meer, zodat het leek alsof ze een rokje aan had. (Naakt heb ik haar nooit gezien. Ik ga hier niet in op het ‘waarom’, dat staat beschreven in ‘De geest van de tijd’.) Vaak droeg ze ook een dun scheerwollen vest. Ze kon heel enthousiast ‘já’ roepen als ze een medaille van parelmoer zag.

Gewoonlijk blijf ik in de beweging waarin ik me bevind. Maar de eerste osteopatische behandeling – het ‘kraken’ van wat vastzit, in mijn geval wervels – bracht me in een andere, nog niet gekende beweging. De pijn verminderde aanmerkelijk en de balans verbeterde, een gevolg dat ook direct te ervaren was in de kwaliteit van het lopen. Ik glunderde. ‘Zie je wel dat het anders kan worden dan het is’, dacht ik. Twee dagen later echter smolt het effect als sneeuw voor de zon. De woesteling van de pijn was weer teruggekeerd. Een kwelling.
Ik houd niet van zwarte romantiek, maar van reële, hoopvolle en karakterrijke verhalen. Die geven energie. Ik zoek naar nieuwe taal. Ik blijf staan als een boom en ben niet van plan te vallen. Een vriendin schreef eens: “Bomen buigen niet, maar ze wuiven.”

[© MN, in “Elke mens een verhaal”. Afbeelding: “Mother and Son" van Bryce Brown.]

Leef dit edele leven!

Het gaat mij aan het hart dat
wat mij niet doodt, mij niet sterker maakt,
maar mijn pen neerleggen doe ik niet.

Het is een teken van innerlijke zwakte,
misschien nog met een randje moed,
de ontwikkelingsgang is traag, eentonig

maar hoopvol. Daarom vooral, hoe pathetisch,
is de tweede regel όnwaar en
van een ondenkbare somberheid.

Vergeet het niet, dacht ik laatst, te leven,
in een adempauze even, terwijl er zoveel is
dat mij naar de stilte sleept en de zachtheid.

[© MN, in “Engelengeduld”. Afbeelding: “Ange gardien” van Nathalie IJzerman.]

 

Een meditatie.

Broeders en zusters, wij zijn allemaal mensen met zo zijn of haar beperkingen. Het is de kunst deze te leren kennen, te boven te komen of ermee te leren leven. Het enige dat ons daarbij helpt, is dat te willen. (Maar waarvan is dat willen allemaal niet afhankelijk?)

Overigens verscheen in 2006 het prachtige en zeer leesbare "Handboek van de vrijheid. Over de ontdekking van de vrije wil" van de filosoof Peter Bieri, de werkelijke meester achter Pascal Mercier's "Nachttrein naar Lissabon." Het Boeddhisme kent geen godsbeeld. Het gaat om het geloof in jezelf, in een gedisciplineerde levenshouding te doorstaan, lankmoedig en vasthoudend te zijn en te willen groeien. In het Christendom 'bestaat' God, maar God is er niet om 'ons werk op te knappen.' We kunnen Hem wel vragen ons te sterken het goede te blijven doen, daarin tonen we nederigheid en dit kan versterkend zijn. 

Bestaat vrijheid? Het boek van Peter Bieri leest (bijna) als een roman, vol kennis en inzicht. Hij schrijft in een eenvoudige, vloeiende taal over een verschrikkelijk ingewikkeld thema zonder onnodige vreemde woorden en zonder jargon. Aan het einde, als we heel wat facetten van de wil en het handelen ernaar wijzer zijn, schrijft hij: "(...) dat wij onze innerlijke vrijheid vergroten door het inzicht in ons innerlijk leven te verdiepen, zowel wat betreft de innerlijke logica als het ontstaan ervan. "Ik vermoed dat Pascal Mercier, alias van de filosoof Bieri, 'mijn' Amadeu de Prado hier als voorbeeld heeft gecreëerd.

[©MN,"Een staaltje moraal, maar daar zal ik niet te vaak mee aankomen." Afbeelding: a Meditation on Love by Basia.” Geplaatst door Chrisje]

Een man op zoek naar eenheid

Tweeënvijftig weken later.
De dichter, die licht averij opliep, ademt
en blijft in de beweging waarin hij zich bevindt,

Terwijl er nog gebeurtenissen
op stapel staan die zijn schip straks
in een andere haven doet aankomen.

de dichter weet dat de liefde grillig kan zijn,
onbewoonbaar soms, en toch is zij
het enige waarvan hij leven kan.

Zelfs nu langzaamaan de ouderdom nadert
– is het dwaas dat te zeggen? – kan het roer
nog om, met gemak, als de wil er is.

Schade, wijsheid en liefde, als de eerste
niet het grootst is, verlangt men oud te worden,
hoe anders het leven ook geworden kan zijn.

[© MN, in “Leven is een ambacht”. terwijl ik het schrijf,
herinner ik me de titel van Pavese’s dagboek. “Mijn leven,
mijn ambacht”. Afbeelding: foto in sepia, gemaakt door Chrisje. Blog geplaatst door C.]