Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Bij twijfel maar laten voor wat het is

Zelden of nooit zal ik over een boek schrijven dat ik slecht vind of waarin ik zoveel hiaten aantref dat het me zwaar irriteert en me niets anders rest dan de auteur in welgekozen woorden maar goed ‘verstaanbaar’ erop te wijzen dat het werk niet deugt of slechts als schets even kan bestaan. Soms kwam ik er niet onderuit omdat er bijvoorbeeld tevoren beloftevol over was gesproken of gecorrespondeerd of doordat het om een proefschrift ging van vakgenotes wier werk je onmogelijk kon negeren. Er waren meestal genoeg redenen om het in grote lijn te prijzen, maar de kritische kanttekeningen niet achterwege te laten. ‘Hoe is het mogelijk dat hier, in dit forse boek waaraan zo energiek is gewerkt, juist dit element niet aan de orde komt of verzwegen wordt?’, terwijl ik ‘wist’ dat dit gebeurde omdat het niet paste in haar geheel van waarnemingen over wie thuislozen ‘zijn’. Ik vond dat ze koud over hen schreef, te koud soms zodat er een bevroren beeld ontstond. Maar, zo bleek dan, de (vak)relatie bekoelde in het licht van hoe ze zichzelf noemde: een (charmante) expert. Dit laatste was eveneens en onvermijdelijk het geval bij een promovenda, een ‘groentje’, die vanuit de narrativiteitstheorie de voor het onderwerp zeer belangrijke facetten onbesproken of ‘ongezien’ liet en de literatuurlijst bracht ook meteen aan het licht dat ze vooral niet te rade was gegaan bij Gerard Nijhof over ‘Levensverhalen. Over de methoden van autobiografisch onderzoek’. Nu was dat misschien nog niet het allerergste, maar wel een van haar zogenaamd belangrijkste conclusies, namelijk dat er eigenlijk alleen voor thuislozen met een coherent verhaal perspectief was te verwachten, een conclusie die impliceerde dat de grote meerderheid het wel kan schudden. Zet ze in een rij van lotgenoten en elke individualiteit is verdwenen.
Eén van de typische en begrijpelijke eigenschappen van (de meeste) thuisloze mensen is, dat hun levensverhaal is verbrokkeld, scheuren en gaten toont die overeenstemmen met de zichtbare realiteit of dat delen ervan zo ver in het verleden liggen dat ze in hun huidige werkelijkheid niet meer zijn op te roepen of in de loop der jaren zijn verpulverd tot iets onbeduidends en waarover dus voorgoed gezwegen kan worden. Vaak zijn talrijke feiten ook oncontroleerbaar of worden ze terloops, zó handig of geroutineerd, verdraaid zodat de nuances in het eigen voordeel liggen; het is zó invoelbaar dat veel thuisloze mensen, zeker wanneer die toestand al enige tijd bestaat, nauwelijks of niet in staat zijn een samenhangend verhaal over hun levensloop te vertellen. De eenheid in henzelf is verloren of minstens ernstig verstoord – het moet angstaanjagend zijn niet meer thuis te zijn bij jezelf.
Nee, ik heb een boek niet altijd maar doodgezwegen, maar stukgeschreven of aan spaanders geslagen, nooit. Het staat misschien interessant of je wordt beschouwd als gezaghebbend, maar er is niemand mee gediend. Ik vind het veelal slechts machtsvertoon, dat in de eerste alinea al als zodanig herkend kan worden en ook niet meer verandert. Niet één zin die doet blozen. Het is net alsof je ergens naakt wordt neergezet. Schaamte heet het, koude schaamte waarvan de rillingen je over het lijf gaan. In de bellettrie? Ja, daar kunnen ze er ook wat van, aan weerszijden, schrijvers en critici.
Opeens moet ik denken aan een auteur naar wiens werk, ook een dissertatie, ik al vele jaren uitkijk, maar het is nooit verschenen, wat ik betreur omdat ik vermoed dat het zoveel belangrijke dimensies zou laten zien van het leven van thuislozen omdat het werk zou ontstaan uit een soort van undercoverjournalistiek waardoor er naar mijn overtuiging minder leugens en meer waarheid op tafel komt, of liever gezegd: realisme.

Als de boeken van Miek Pot of, onvergelijkbaar, van Stella Braam me niet zouden raken waar het hoort – niet alleen in het hoofd – of als het op het oog zo weinig belovende maar zo fraaie boekje van Antoine Bodar me niet zou bekoren of ontroeren, dan zou ik er niet over schrijven. Evenmin als zou blijken dat de boeken van Pascal Mercier niet om doorheen te komen zouden zijn. Ik vroeg me zo-even af of droefenis kan glanzen? Op een heel bepaalde wijze wél, meen ik. Lees “De pianostemmer” maar.

[© MN, “Een avondmijmering”. Ja, ‘De pianostemmer’ heb ik uit. Helaas. Het is een juweel in de literatuur, dramatisch tot in detail door ieder personage verteld, dát op zich al is maar weinigen gegeven. Opnieuw wil ik erbij opmerken dat de rijkdom aan taalnuances voortreffelijk is overgebracht door de vertaalster, Gerda Meijerink. Afbeelding: “The art of the doubt” by Marisa D. L.]