Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Autobiografie van de verscheurdheid

Aanvankelijk wilde ik volstaan met dat veelzeggende citaat over ‘de schoot van de vrouw, het moederschap’ waarmee ik de requiemroman Tonio van A.F.Th. van der Heijden in het licht zette, maar ik voel me gedwongen erop terug te komen. (Vandaag, 15 juli, is het alweer een maand later dan zijn geboortedag en Tonio 23 zou zijn geworden. Een nuldag in het kwadraat.)

Beste Adri en Mirjam, ik wil jullie uit het stilste landschap van mijn wezen condoleren met het grootst denkbare leed dat ouders kan treffen, de dood van hun kind, de dood van jullie talentrijke Tonio, - die nog maar net de onzekerheden van zijn volwassenheid aan het overwinnen was, maar in elk geval al zeker was van de weg die hij wilde gaan maar die het noodlot hem genadeloos onthield en daarmee alles, ook voor jullie, als een hinderlijke vlieg van tafel veegde. Het verdriet haalt letterlijk alles onderuit.

Het noodlot is het leven niet, maakt geen overwegingen, selecteert niet, is niet te voorzien laat staan tijdig een halt toe te roepen of ongedaan te maken, maar slaat toe. In een vingerknip is alles anders. Het lafhartige, brute noodlot.

Volgens de etiquette zal het wel ongepast zijn zó laat nog een condoleancepassage te schrijven, maar dat er intussen al veel tijd is verstreken, maakt het hooguit wat ongewoon, niet ongepast. In dit alles ondergravend lijden speelt tijd, alle gezegdes erover ten spijt, nauwelijks een rol – het is een gebeurtenis die je levenslang tekent. Dit specifieke nieuws is mij toentertijd ontgaan, zoals zoveel sinds ik in pijntijd leef.

Een roman is meestal een lang verhaal van overwegend fictionele aard. Daarom keek ik wat vreemd op tegen de term requiemroman, - waarschijnlijk door Adri toch gekozen omdat het dikke boek zoveel figuranten kent. Want niets, geen woord is fictie. Al staan er vanuit literair oogpunt bezien vele kostelijke zinnen in dit boek, geen woord, geen alinea is verzonnen, - dat het óók van grote literaire waarde is, zegt iets over het meesterschap van de auteur, waarvan hij nooit meer zal vervreemden. Dat ben je geworden Adri, zoals Tonio het al vroeg in zich had om zo uitstekend te fotograferen. Zo mooi als het was dat hij vóór de schoolreis naar Griekenland al een fotografiethema had – niet de erfenis, de oudheid, maar de moderniteit – zo dramatisch was het dat uitgerekend zijn apparatuur werd gestolen. Hij liet zijn vakantie er echter niet door verknallen, maar onderzocht zijn thema door het derde oog, dat befaamde rechthoek tussen duim en wijsvinger.

Tonio is een adembenemend, aangrijpend boek. Een schitterend monument, “opdat hij niet in de vergetelheid zal raken zoals hij in de aarde is weggezakt.” Het heeft me vele keren diep geraakt, ontroerd, zoals jullie beider leven, naar Pavese, een leven als ambacht werd. Alles werd schier onvermoeibaar blootgelegd om nader te onderzoeken hoe en of het ‘iets’ vertelde over de ware toedracht van dat fatale ongeluk. Een eigenschap van tragiek is, is dat er ook veel onoplosbaar blijkt.

Ik ken het uit de talrijke dagboeken die ik heb gelezen: het ononderbroken persoonlijke van het verhaal drukt je als het ware met de neus op de navel van de betrokkenen. Je wordt zo indringend binnengelaten, je komt zo dichtbij alle stemmingen, sferen en overwegingen dat je mee-ademt in dit razend onderzoeken, in de woede, in de gesprekken, in de tederheid, in de herinneringen, in de verontwaardiging, in de wanhoop en allerlei ander onstuitbaars als achteloos rondslingerende kleding, dat je je de mensen gaat toe-eigenen, alsof het nu geoorloofd is zelf ook dichtbij te komen in plaats van op respectvolle afstand, als een gewone lezer van een bijzonder boek. Dat gebeurt met je, denk ik, als het je werkelijk raakt. Mij zijn Adri, Tonio en Mirjam o zo sympathiek geworden, dat mag, maar wanneer ik me inbeeld Adri en Mirjam feitelijk te ontmoeten, zal ik verlegen zijn en tegen Mirjam geen Minchen zeggen, al vind ik het nog zo’n vertrouwde en lieve koosnaam.

Het is laat voor mijn doen, bijna 22:00 uur, ben ontzettend moe en woon nog in hetzelfde wrakke lichaam. Na de herfst van de laatste dagen is het zo opgeklaard, dat ik buiten weer mensen hoor praten, in de behaaglijkheid van de avond en de beschutting van het lommerrijke park. De tekst is al zo lang, dat ik het maar op mijn weblog zet; in het weekend en daarna tracht ik verder te gaan want er ligt nog één ingewikkeld onderwerp op mijn tong, - vanaf morgen in het nieuwe daglicht. Dadelijk naar mijn altijd eenzame bed. Het was trouwens een rumoerige, trieste dag in mijn hart, voorafgegaan door evenzovele verdrietige dagen de laatste weken.

[© MN, met een foto die Tonio van zijn vader maakte.]