Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

”Ich lehre euch den Übermenschen. Der Mensch ist etwas, das überwunden werden soll.”

Nietzsche’s woord Übermensch wordt ten onrechte vaak verward met een veredelingstechniek, met de eugenetica en dus met het onvergetelijk gemene woord van de Nazi’s, met ‘supermens’, het ‘herenras’. Nietzsche (1844-1900) echter bedoelde ermee de over de mens heen reikende, jezelf overwinnen, dan word je iets anders dan mens. De Übermensch neemt zijn eigen leven ter hand, zoals verwoord in de woorden ‘amor fati’ – die mens is voor Nietzsche het toonbeeld van de mens die zichzelf verwerkelijkt. “Streef ik dan naar geluk? Ik streef naar mijn werk.” Aan Nietzsche’s ‘Übermensch’ ontbreekt dus een biologisch fundament.
Overigens is de droom om het handwerk van God te verbeteren, om mensen te herontwerpen, al heel oud. De voorstellen van Plato’s ideale samenleving berustten voor een deel op de aanname dat er sprake zou zijn van ideale individuen. Daaruit volgde het weerzinwekkende idee, dat alleen de beste burgers zouden worden aangemoedigd zich te vermenigvuldigen en dat de kinderen van de dommen en mismaakten zouden worden vernietigd om verdere voortplanting te voorkomen.
Eeuwen later, in 1885, beschreef Francis Galton, de neef van Darwin, de idee van eugenetica. “Als 20 procent van het geld en de moeite die besteed worden aan de verbetering van paarden en vee, worden gebruikt voor de verbetering van het menselijke ras, wat zouden we dan een enorme hoeveelheid genieën kunnen maken!”
Bovenaan in de Humboldstrasse in Weimar – vanuit het centrum een dik half uur lopen én klimmen - is het Friedrich Nietzsche Archiv, een statig pand dat van buiten gezien binnenshuis meer belooft dan het biedt. (Het Archief is in 1894 gesticht door Nietzsche’s zus Elisabeth die er tot aan haar dood in 1935 de leiding had. Het ‘kwaad’ hiervan is, dat ze de nagedachtenis van haar broer heeft besmet met vele vervalste teksten, opdat ze in overeenstemming kwamen met haar politieke overtuigingen, met de nationalistische en antisemitische ideologie. Het vergde veel manipulatief werk om Nietzsche als antisemiet en racist te kunnen presenteren. Het duurde tot 1960 voordat Nietzsche’s denken weer opgegraven kon gaan worden van onder een dikke laag van vertekende interpretaties.)
We hadden misschien beter kunnen doorrijden naar Naumburg, niet zo heel ver van Weimar vandaan. Nietzsche verbrachte den Großteil seiner Kindheit und Jugend in Naumburg. Hier besuchte er die Elementarschule und das Domgymnasium und auch nachdem er 1858 die Freistelle im nahegelegenen Internat Schulpforte erhalten hatte, blieb das Naumburger Mutterhaus ein Lebensmittelpunkt. Maar we bleven in Weimar en omgeving. In de Humboldstrasse bevinden zich enkele vitrines met teksten en boekuitgaven en een naar ‘zijn tijd’ fraai ingerichte kamer, een zogenaamde ‘Vortragsraum’, waar ik ook de schitterende houtskooltekening van Hans Olde zag, “Nietzsche als Kranker” (1899). Een mooi ingelijste kopie hiervan vond ik bij een fotograaf in Weimar, om de hoek van Frauenplan, nu dus toegevoegd aan de kleine rijkdom van mijn eiland.

[Foto van de genoemde tekening van Olde. Het citaat van Galton, Sir Francis G., is afkomstig uit het boek van Fernández-Armesto, ‘Dus jij denkt dat je een mens bent?’ (zie 27 oktober 2006). Zeer lezenswaardig is het boek van Jaap Hagen Nietzsches weerklank in nazi-Duitsland.]