Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

“Haar lichaam weet het” revisited

De oorspronkelijk geschreven recensie is verloren gegaan, spijtig, maar dat kan gebeuren als je even onoplettend of ongeduldig aan het werk bent. Het (tevergeefse) zwoegen want zó zit ik toch wel steeds achter mijn akkers, als ze nog leeg en nieuw zijn. Tijdens mijn reis deze week ben ik de trap afgegaan naar mijn geheugen, en deep down schreef ik regel na regel, in slow motion, alsof het in scherven lag en ik alles weer lijmde. Wonderlijk.
Dit onvergetelijke boek van David Grossman bestaat uit twee novellen, de eerste heet ‘Waanzin’ en de tweede ‘Haar lichaam weet het’. De recensie ging/gaat over de eerste, waanzinnig knap en spannend geschreven, met duizenden zorgvuldige penseelstreken over het innerlijk leven van vooral Shaoel en Elisjeva en Esti, ook dat van Mischa en Paul, maar dan meer in de marge.
Wie dit boek leest, moet in de stemming zijn zich te willen afsluiten en heel geconcentreerd te lezen, je moet je ‘kop’ erbij houden en niet verdwalen in de kronkelwegen van de eigen gedachten of associaties die als bloed door je heen stromen, maar waarachtig oplettend, aandachtig aanwezig zijn. Mij overkwam het, dat ik, eenmaal op pagina 24, van voren af aan kon beginnen want ik begreep er niets meer van, gedeeltelijk doordat zinnen soms meer dan een halve bladzijde lang zijn, maar natuurlijk vooral doordat ik afdaalde naar dozen vol herinneringen in mijn eigen leven. Je kunt het boek dan ook terzijde leggen en denken dat het niets voor jou is, dit boek, maar dat deed ik niet. Ik dacht bijvoorbeeld over het fatsoen, over ‘niet gezien willen worden’ als anderen erbij zijn, maar zonder die anderen alle mores naast je neerleggen, ik dacht aan mijn eigen moeizame leertocht met toch ook een heel gelukkige ‘barenszee’, maar laat ik in hemelsnaam bij het boek blijven dat ik uiteindelijk toch ademloos heb gelezen.
Shaoel is meer dan vijfentwintig jaar getrouwd, een mijlpaal die ik nooit meer zal halen als oudere, krakende man op wielen, en zijn Elisjeva – wat een prachtige naam, een naam als een lied – heeft een minnaar. Maar Shaoel is verschrikkelijk jaloers en fantaseert er op los, tot in de kleinste en meest gezochte maar nog heel geloofwaardige details – met uitvoerige herinneringen vol warm bloed van triomfen, vol heimwee en weinig genade voor zijn nederlagen - bouwt hij een stiekem, hartstochtelijk leven dat hem zowel opwindt als deprimeert. Dit laatste nog het meest.
‘De werkelijkheid is het verhaal dat we er van maken’, schreef Flaubert.
Dat klopt. Shaoel’s verbeelding is buitensporig, is schrijnend en schroeit, en de realiteit van Elisjeva zo eenvoudig. Zijn visoenen boden hem kennelijk méér dan het werkelijke leven, dan in zijn verbleekte alledaagsheid mogelijk zou zijn, maar dat ga je op het laatst pas begrijpen, evenals Esti die ooit met Shaoel samenleefde – maar dat ligt onder een dikke laag stof – en die bloost van verlangen en nieuwsgierigheid want deze Shaoel kende ze niet.
Het is fascinerend hoe Grossman de innerlijke levens zo diepgravend weet binnen te dringen en ervoor te zorgen dat zijn lezers hem niet ontsnappen. Dat is haast ondenkbaar want de geheimzinnige en langdurige autotocht van Esti met de in zichzelf weggekropen Shaoel op de achterbank, gek, geniaal, heftig, mallotig en zuchtend, bestaat uit een heleboel stukjes mens.

[© MN, Over de novelle Waanzin in “Haar lichaam weet het” van David Grossman, uitgeverij Cossee 2004, 2de druk 2008. Painting by Jacqueline Devreux (1963).]