Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Dagboek  Aanvaard wat niet te ontlopen is

Vrijdag, 16 september

De ongenaakbare pijn zindert in gebrokenheid, in onwil, in vijandschap. Als ik haar nu eens de hand reik of in de ogen zie als blijk van erkenning, dat ze erbij hoort, zal ze dan anders zijn? Hoe vaak heb ik het niet gehad over de lijdende, de achtergestelde of de onderdrukte mens die wordt vernederd, naar wie niet wordt geluisterd, naar wie elk soort van erkenning uitblijft en welke gevolgen dit heeft? Als ik die lijn nu eens doortrek in plaats van bestrijden, van trachten te ontvluchten of te onderdrukken, zal ik haar dan kunnen aanvaarden, ofschoon als ongewenste gast? Dan zal ze wellicht verdraaglijk zijn. Zo goed als je bij de onderdrukte dan ‘een andere mens’ ontmoet, zo goed zul je dan ook zelf ‘een ander’ worden, als het ware verrijzen. De verrijzenis van de dichter, nogal grote woorden. (Het duurt wel lang voordat m’n reflectie tot zo’n inzicht lijkt …. a very long thinking.)

Elise zou het met me eens zijn. Vanmiddag te bed realiseerde ik me dat het goed is dat de psychotherapie is beëindigd. Ik stond op het punt haar te omhelzen. Dat is laakbaar gedrag, tegen de code, ze zou me onmiddellijk een berisping geven. Ja? Blij dat ik de rapportage daarvan schoon heb gehouden. Was ik dan verliefd? Nee, maar zij heeft zulke lieve lichtblauwe ogen, ze reageerde zo goed zonder meegaand te zijn, zij …. Elise werd onweerstaanbaar, niet om haar lokkend postuur, aber wegen das gegenseitig verstehen. Ik stond op het punt haar te omhelzen, en viel in slaap. Prompt, je kunt de klok er op gelijk zetten, twee uur later werd ik wakker. Maar, om geen misverstand te doen rijzen, het waren ernstige en waardevolle gesprekken.

Van de voorste twee bomen hier op het grasveld is al het gebladerte al geel, het zijn de bomen die ook het eerst in bloei staan. De prunis? Geel is de kleur van de vergankelijkheid, de dood. Dat zie je ook bij terminale patiënten, die zachte gele glans die uit hun huid tevoorschijn komt, zeker bij iemand met leverkanker.

Ja, mijn woon- en werkkamer heeft zijn ideale vormgeving bereikt, man en huis raken vergroeid. (Ik zal volgende week een keer ’n collage maken.) Dat gebeurt even spontaan als het ontstaan van een dagboek dat ik vooralsnog blijf voortzetten. Het wekt leven, toomt dat ik niet anders wil. Ik moet er niet aan denken dat Blogger zoiets in z’n hoofd haalt als Weblog-nl, dat je pardoes al je creatieve werk kwijt bent. Het woord ‘dagboek’ voert me ineens naar Leo Vroman en de hoop dat zijn laatste twee kostelijke dagboeken – ‘Vroeger donker dan gisteren’ en ‘Tot morgen misschien’ - nog eenmaal een vervolg krijgen. Vroman is niet de man die stilletjes zit te wachten op het onvermijdelijke, hij is nu 96. En wat verschijnt er nog uit de archieven van Claus, Mulisch en Wolkers? (Wolkers is in 1981 opgehouden met zijn dagboeken, dus zoveel verschijnen er niet meer. Twee, of misschien drie.) Morgen ga ik het boek van Onno Blom lezen, “Zo is het genoeg”, over het laatste jaar van Jan. Een klein requiem, een vitale ode. Van alle drie zal nog heel wat verschijnen; het is de crême brulez van hun bestaan. Van Gerard van het Reve en Frederik Hermans is bijna alles op, op het nu al vermaarde derde deel van Nop Maas na dan (mogelijk moet eerst matroos Vos het hoekje om), van Buddingh’ ook, - ‘Mijn stem is mijn woord’, zo zou de titel luiden als ik over laatstgenoemde een biografie zou schrijven. Remco Campert heeft ze allemaal overleefd. Mijn persoonlijke herfst moet nog maar een tijd wegblijven, misschien kan dat ook wel in de rust en harmonie met Orithia.
Nijhoff: “Het leven is een vreemde reis, maar wellicht leert een mens wat onderweg.”
“Zodra het paard de stal ruikt, zet hij het op een draf.” Ik wil nog even terugkomen op wat thuiskomen kan betekenen waarover een passage afgelopen woensdag, maar dat noteer ik nu als een pro memorie. Het is 22u50, mijn dag is ten einde. Niettemin waren Orithia en ik nog een uur in gesprek en toen zij naar huis ging, viel ik in de cabrio in slaap, tot half twee. In bed was ik meteen weer onder zeil.

Zaterdag, 17 september

Buiten de twee uurtjes slaap de hele dag gelezen in Onno Blom, die bewijst dat we te zijner tijd een schitterende biografie kunnen verwachten. “Zo is het genoeg” (Bezige Bij, 2008) is een uitstekende, ontroerende prelude daarop. In het verhaal over Wolkers laatste jaar komt leven en dood zo nabij, dat ik hem over het pad vol broze schelpen hoor schuifelen naar zijn atelier en zie hoe hij de laatste hand legt op zijn mensgrote doek over de vergankelijkheid. Het leven in Huize Pomona – de godin van het fruit, icoon van mildheid en vruchtbaarheid – moet verrukkelijk zijn geweest voor Jan en Karina (45 jaar samen) en hun tweeling Bob en Tom.
Jan Wolkers heeft er zeker aan bijgedragen dat het wat losser werd in onze samenleving. Hij sprak en schreef frank en vrij – mijn moeder vond hem walgelijk, obsceen, en verbood ons zijn boeken, zeker ‘Een roos van vlees’ -, niet uit vrijpostigheid of om opzettelijk te shockeren, maar omdat het zijn natuur was en ‘menselijke natuurlijkheid’ wilde verlossen van religieuze ketenen. Ik hield van die man, de man die 19 oktober 2007 overleed. Hij was het riet waar de wind van de tijd in blaast.

Ik zou het nog kort even hebben over de zegening van de thuiskomst. Veel mensen herkennen dit, ik ook, het is het mooiste moment van de reis: weer thuiskomen wordt ervaren als een opluchting, bijna als weergaloos geluk, hoe kort of lang de reis ook was. Dat ik het lariekoek noemde hoe Colette vertelde twee weken lang met dat euforische beleven thuis op de bank bleef om blij en dankbaar om haar heen te kijken, komt omdat ik dit kon plaatsen in haar context en daardoor wist dat het onmogelijk waar kon zijn. Het is ook trouwens niet een louter veinzen van haar, maar het ‘moeilijke’ in haar leven zo snel mogelijk te verdringen of, als dat niet lukt, te sublimeren, waar ‘haten’ het tegendeel van is. Ik keek ook niet op van de blijdschap weer in je persoonlijke niche te zijn, maar van de tijd die het duurde, twee weken is ongewoon lang. Een of twee dagen, en dan vangt het gewone leventje doorgaans weer aan; beide herkennen we maar al te goed. En verder, je probeert de verhalen van mensen toch te begrijpen?

Jean, een rechter in ruste gesteld, leeft sinds het overlijden van zijn vrouw vorig jaar september alleen, maar verdraagt die eenzaamheid niet. Jean lijkt als een god het lot met een onzichtbare hand te schikken. Hij zorgt ervoor dat de kracht van de liefde alles overwint. Al snel na de begrafenis van Mireille heeft hij twee kortdurende affaires en aansluitend daarop leert hij Colette kennen. Jean is een vermogend man. Zijn vrouw dreef een goedlopend advocatenkantoor, maar hield zichzelf meer bezig met hun ‘hobby’: een prachtig gastencomplex ergens in de Dordogne brengt in de zomer veel geld in het laatje en zo leidden de twee een druk maar welvarend leven.

Zondag, 18 september
Plotseling gaf ik er gisteravond de brui aan, het leek wel of de pijn me in mootjes sneed. Orithia zat te lezen en ik te schrijven, beiden in zo’n behaaglijke rust ofschoon de pijn me aldoor tartte … en uiteindelijk vloerde. Ik viel in bed en zei haar niet eens welterusten.
We hebben de woensdag begonnen klus afgemaakt, wat gekletst en heerlijk gegeten. Méér heb ik niet gedaan, zelfs niet gelezen. Ja, de tweede nieuwe boekenkast gevuld, allemaal teveel werk voor ‘iemand met pensioen’.

Maandag, 19 september

Temidden van al die boeken die ik weer in handen kreeg, vond ik een oude kleurenprent die ik ergens toch de moeite waard vind om in te lijsten; het gaat om de eerste transportabele bloeddrukmeter, geconstrueerd door Samuel Siegfried Karl Ritter von Basch (1837-1905) in de beginjaren tachtig van de negentiende eeuw. Na vele proeven construeerde hij zijn “me­ta­len sphygnomanometer”. Hierbij wordt de arteria radialis dichtgedrukt door een gum­mi­kus­sen, dat door een slang met een aneroïde-barometer is verbonden. Het gummikus­sen, de slang en het metalen omhulsel van de barometer zijn met water gevuld. De druk, die nodig is om de arteria radialis te comprimeren, kan worden afgelezen met behulp van een wijzer, die door een hefboom is verbonden met de deksel van de metalen huls. Door palpatie wordt het ogen­blik vastgesteld waarop de pols niet meer is te voelen wanneer met de duim van de ande­re hand het gummikussen wordt ingedrukt. (De tekenaar van de foto hierboven is onbekend, het knipsel is afkomstig uit een Weens medisch weekblad uit 1883.)

Een en ander doet me denken aan een jaar of tien geleden, toen ik bij De Slegte het boek vond van Sherwin Nuland: De arts. Een biografie van de geneeskunde. Ik kocht ze alle vjftien voor f 12,50. De volgende dag gaf ik een college ethiek en niertransplantatie. Geen van de vierdejaars had er ooit over gehoord en dus was ik ze die middag al allemaal kwijt. Gelukkig hadden ze er bij De Slegte in Arnhem nog een stuk of acht die ik ook kocht. Eén exemplaar hield ik zelf en gaf ik vorig jaar vlak voor mijn verhuizing aan Jacqueline, mijn huisarts, - het is helaas nergens meer verkrijgbaar. Jacqueline bleek het achteraf met haar achterbakse ‘pappen en nathouden’ niet waard. “Lief van je, ik lees nooit.” Nu staat het zinloos op haar plank, ‘als dank voor je zorgzame zorg voor een ‘lastige’(?) patiënt, een met een argeloze vogelkop’. Zelfs de naam Sherwin N. kende ze niet, hoewel hij, behalve chirurg, een briljant auteur is van verscheidene geneeskundige boeken, zoals “De wijsheid van het lichaam”, “Hoe gaan wij dood” en nog een paar. “Hoe worden wij oud” heb ik net bij Bol besteld.

Het is 13.u00, ik ga lunchen en even ? slapen. Moniek van Hartingbank kan bellen voor de nieuwe rolstoel en een zekere Linda Seysner, fysiotherapeute ter voorbereiding op de scootmobiel. Nu schiet me te binnen hoeveel vrouwen hier wel niet over de vloer komen: Grada, Maaike, Janneke, Cora, Hildewien, Teunie, Monique, Christina, Thea,Yvonne, Petra, Moniek, Natasja, Rieky, Serpil, Marjolein, Milou, Annerieke, Elise, Linda. Allemaal functionele contacten natuurlijk, maar met sommigen is de band duidelijk anders gesmeed. ‘Langdurig houdbaar’.

De gepensioneerde rechter werd gek van eenzaamheid, ondanks dat zijn hele huis vol hing met foto’s en schilderijportretten van Mireille. Hij hield er al lang een stoet van vriendinnen op na want zij was elke zomer immers in Frankrijk. De eerste weken na de begrafenis voelde hij zich genoodzaakt die levensstijl even op te schorten. Jean veinsde diepe rouw, maar werd gekweld door zijn opstandige libido. Zijn al lang uitwonende zoon en dochter hadden nooit argwaan gevoeld en dat moest vooral zo blijven. Hij was stapelgek op zijn dochter Isabelle, een verblindende schoonheid. Ze vond het heel normaal onder de douche te gaan terwijl hij zich met de kwast nog stond te scheren. Hij waagde het niet ooit avances te maken, maar sinds Mireilles dood vond hij het een onverdraaglijke confrontatie en twijfelde hij tussen treuzelen of er zo snel mogelijk vandoor gaan. Een opkomende erectie dwong hem tot het laatste. Als ze even later naar beneden kwam, gedroeg hij zich humeurig, op het norsige af.  (Moet hier stoppen, hoewel het pas 18u40 is. De lucht is lichtgrijs en neigt naar lichtblauw. De zon schijnt zodanig over de boomkruinen dat ik de schaduw er in zie van tegenove­r­lig­gen­de bomen. Fascinerend. Wordt vervolgd.)

Waar ik, zij het op de valreep - maar een laatste zin blijft altijd hangen – nog op wil wijzen, dat is de website van Anmaro Performing Arts voor mensen die zijn geïnteresseerd in Aziatische, Chinese en Latijns-Amerikaanse theaterproducties. De voorstellingen blijken steevast een succes, zowel in werkelijkheid als hoe de pers er vervolgens over schrijft. Mijn broer zag qualitate qua het afgelopen weekend driemaal een Chinese voorstelling, maar had hem nog wel een paar keer willen zien.

[© MN, ‘Les jours de l’âme’.Ofschoon ik werkelijk ‘genekt. ben, voel ik me een gelukkig mens. Photo: ‘Ritter’s bloeddrukmeter’, tekening van onbekende kunstenaar in Weens medisch weekblad uit 1883.]