Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

De leugen van Tolstoi

III Het oog dat leest (slot)

In De dood van Iwan Iljitsj beschrijft Tolstoi de klassieke ontkenning van ongeneeslijkheid. “Wat Iwan Iljitsj nog het meest kwelde was de leugen. De leugen, die om een of andere reden door allen aanvaard werd, dat hij alleen ziek was, maar niet zou sterven, dat hij zich alleen rustig moest houden en laten behandelen en dat alles dan wel weer in orde zou komen.” En hij wist zich aan de vooravond van de dood, terwijl de familie hem, maar ook zichzelf (?), ervoor wilde sparen. Dit komt veel voor bij patiënten met een ongeneeslijke ziekte. De verpleegkundige van het hospice vertelt dat veel patiënten veelal wel weten van de realiteit, maar hoopvolle gedachten houden en over het naderende sterven vaak met geen woord willen spreken. Zo zei een patiënt die over zijn sterven nooit wilde praten, op de dag dat hij zou komen te overlijden opeens: “De boom gaat vallen.”
Ook Bep en Jan waren ervan overtuigd dat het informeren van Fien haar onnodig verdrietig en angstig zou maken en dat het beter was haar illusie over herstel ‘heel’ te houden. Fien was weliswaar een vrouw van in de vijftig, maar had een verstandelijk niveau van een twaalfjarig meisje dat angstig vroeg: “Ga ik dood?”, “Dat weten we niet”, maar troost vond in de gedachte aan “Mama die al in de hemel is”. Misschien was dat voor haar het enige dat ze nodig had om te weten. Misschien was het ook net iets te weinig. Want terwijl de familie van Fien meent dat zij beter niet kan weten hoe ernstig haar ziekte is, registreert de film dat zij zich daar toch in een zekere zin van bewust wordt. Terwijl er wordt gebeden, vertelt het gebed haar hoe het met haar is en wordt ze erg verdrietig.

Dat ook de stervensscène is gefilmd, kan worden toegeschreven aan de wens van Fien naar de filmer ‘er steeds te zijn’, in het licht van hun wederzijds geboeid zijn. Het sterven kon daar niet van weggehouden worden; het hoort bij het leven en bij de onuitgesproken belofte aan Fien haar leven te filmen.
Sterven is wel het ergste dat een mens kan overkomen. Het is de ultieme schade die ons ten deel zal vallen, een schade die alle andere vormen van schade letterlijk in het niet doet verdwijnen.
Sterven is tragisch, droevig, verdrietig maar – en dan spreken we vaak van ‘een goede dood’ – tegelijk ook troostvol, dankbaar en bijna gelukkig als dat altijd onverwachte uur aanbreekt en het eindpunt is van een tijdspanne van rust, van aandacht, van vreugde, van eenheid.

Een film is als elke roman een verhaal. Film, literatuur, theater en muziek stimuleren onze verbeelding, het inspireert ons denken, het ontroert ons gevoelsleven. We lezen de tekst van een schrijver of cineast, maar naderen de aard van de zielen die er een rol in vervullen. Zo is in deze film, Op de drempel van het leven, de sociale, psychische en spirituele dimensie van het sterven aan te voelen en te begrijpen. Waar het om zorg gaat, geeft het een beeld van normaliteit. Waar het gaat om verstandelijk gehandicapt zijn, is ontferming van het kwetsbare te zien en te ervaren. Daarin ligt de waarde van het oog van de camera.
[Foto van begraafplaats Père la Chaise par Sylvain Entressangle.]