Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Herinnering en realiteit

Herinneringen zijn onlosmakelijk verbonden met de tijd en het lijkt een trucage te veronderstellen dat een herinnering een emotie is waarin de tijd (waar de herinnering betrek­king op heeft) er niet toe doet. De herinneringen van mij en mijn broers en zussen aan vroeger zijn weliswaar niet identiek en toch is de bron gemeenschappelijk en zal geen van ons zeggen dat de herinnering van de een of van de ander helemáál niet klopt of een valse is omdat de realiteit anders zou zijn. Die ene en voor ieder ge­lijke realiteit wordt door elk van ons onderschreven als ‘zo was het’ maar heeft niettemin (heel) ver­schillend op ons ingewerkt; de nagelaten sporen zijn niet alle dezelfde, maar praten we over de structuur van de op­voedingspraktijk, dan was er daar maar één van. Die ene ondeelbare en niet te ontkennen prak­tijk is in de herin­neringen van ieder van ons herkenbaar, zij het door ge­deeltelijk heel andere emoties gekleurd of omgeven. Hierin echter ligt de erkenning dat feiten verschillend wor­den ervaren, - maar zonder te miskennen dat die feiten op een bepaalde tijd betrekking hebben. Stel dat er een echte na­ko­me­ling was geweest in ons gezin terwijl de meeste gezins­le­den al op zichzelf leefden – die zou later zijn jeugd vol­strekt anders percipiëren, voor ons, intussen véél ouder geworden, van­wege de verwantschap niet onherkenbaar maar wellicht bijna wel on­in­voelbaar vanwege het grote verschil in tijd en context.

Volgens de Griekse wijsgeer Parminedes (450 v Chr) zijn herinneringen iets van het heden, en niet van de tijd die men zich meent te herinneren. Dat geloof ik vast want ze kunnen – ten aanzien van de dezelfde gebeurtenis – ook veranderen.
Voor zover de herinnering kan worden aanvaard als bron van kennis, moet het ver­leden ons op dit moment voor de geest staan, en dus in zekere zin nog altijd bestaan. De Franse filosoof Bergson (19de eeuw) meent, dat in het geheugen het verleden tot in het heden blijft leven. Herinneringen hebben betrekking op afzonderlijke ge­beurtenissen of gelegenheden die uniek zijn en gedateerd kun­nen worden. (Iedere gelegenheid heeft zich slechts een­maal voorgedaan en onmiddellijk een indruk achtergelaten.)
Het brein is complex (en het geheugen wispelturig en se­lec­­tief), daar, in dat ene systeem, gebeurt alles. Er is geen aparte opslagplaats voor herinneringen. Het brein en dus ook het ge­heugen is bezig met het heden. De informatie uit het verleden wordt ingepast, en dus aangepast aan de ver­langens en be­hoef­ten die nu aan de orde zijn. De psycho­loge Susan Engel, auteur van Context is everything. The na­ture of Memory, be­toogt dat autobiografische herin­neringen subjectief zijn, en eerder dan op een waar­heids­getrouwe weergave van wat in het verleden voorviel, gericht zijn op het creëren en instand­houden en aan de buitenwereld vertonen van een identiteit.

[“Two women” by L. Curral. I love this painting, “there they are, both of them alone in the light”, zoals ik mezelf herinner, alleen in het licht en ik herinner me nu, nu ik het schrijf, de versregels van Herman Gorter: Ik ben alleen in het lamplicht/ de dingen kijken met een glad gezicht/ om me in 't licht.]