Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Elk schilderij vertelt zijn eigen verhaal, dat is juist de schoonheid ervan (33)
Beeldende kunst is een scheppingsdaad bij uitstek
Het symbolisme – waarin ook Toorop een eigen vorm vond - op de brug naar de 19de eeuw

Het eerste is een doek van George Frederick Watts, ‘Hoop’, ontstaan in 1885 en waarover de schilder zijn vrien­din schrijft: “ … bezig aan een beeld van de hoop, zittend, met geblinddoekte ogen op een wereldbol, terwijl zij op een lier speelt waarvan alle snaren gebroken zijn op één na. Uit het povere getokkel van deze snaar probeert zij alle muziek te halen die nog mogelijk is, luisterend zo goed als zij maar kan naar deze ijle klank.”

‘De arme visser’ dateert van 1881 en is van Pierre Puvis de Chavannes. Een uitzonderlijke symbolisering van menselijke ellende. Puvis echter vertelde, dat hij een visser had willen weergeven die zijn vrouw had verloren met zijn dochter en zijn zoontje en noemde het “weifelende ellende”, het weifelende gebed uit de oertijd der mensheid.

‘Het blauwe uur’ (1890) is van Max Klinger die getracht heeft drie stille wijzen van contemplatie te karakte­rise­ren: het doffe, verdroomde wegzinken in het avondlijke duister, het bespiegelend huiveren waarbij men in het vuur staart en tenslotte het zich wijd openstellen voor de droom. De stemmingen van de ziel komen mede tot uit­drukking in de kleur, het transparante blauw van de avondschemering en het levendige geel-rood van de weer­schijn van het vuur. Blauw wekt onrust en verlangen op – dat zei Goethe al - terwijl de andere kleur, geel-rood, warmte, energie en activiteit uitstraalt.

Het verhaal van Dante Gabriel Rosetti, ‘La Pia de’ Tolomei (1880) is er een van diepe tragiek, het is het beeld van schoonheid en het opgeven van elke hoop. Het is het lot geweest van La Pia door haar echtgenoot, Nello dello Pietra, zonder reden opgesloten te worden in de giftige moerassen van de Maremma, waar zij wegkwijnde en stierf. De jonge vrouw leunt tegen de muur van de vestingwal. Hierop ligt een bundel speren, en de rode ba­nier van haar echtgenoot is gedrapeerd over de kantelen en aan een van haar vingers siert het ‘schone juweel’, hoe cynisch waar zij gedoemd is te sterven zonder enige absolutie.

‘De droom’ van Ferdinand Hodler (1903) met als model Berthe Jacques met wie de schilder in 1898 trouwde, is als het ware de incarnatie van het liefdesverlangen. De papaverbloem verzinnebeeldt de schoonheid, maar haar gerichtheid op de bloemstengel kan ook symbolisch, erotisch, worden uitgelegd. Voor de liggende jongeling be­lichaamt de vrouw schoonheid en liefde, kunst en leven. Zijn ideale naaktheid symboliseert zijn gevoeligheid en zijn dromend gezicht, hier niet goed te zien, is direct naar haar gekeerd. Zij echter richt haar contemplatie naar be­ne­den, het gewone, en haar zinnelijkheid houdt zij verhuld in een gewaad dat van alle tijden is.

Tenslotte nóg een doek van Pierre Puvis de Chavannes, ‘het medelijden’ (de barmhartigheid) (1887). Het land­schap met een ruïne aan de rand van een landweg met enkele bloeiende takken achter de staande vrouw, en het avondlicht met de opkomende maan zijn volkomen in harmonie met de ernstige en melancholische figuren en het eigenlijke gebeuren. Het is een opwekkend voorbeeld van naastenliefde.

[© MN in de reeks verhalende schilderijen …(33). Bron: “Het symbolisme in Europa”, een Catalogus van het Museum Boymans-van Beuningen, 1976.]