Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Het veld van de vrije wil

‘Iedereen moet zelf maar over zijn leven beslissen’ en allerlei varianten hierop onderstrepen het gewicht van de zelfbeschikking. Wanneer je daar even wat langer bij stilstaat, kom je tot de conclusie dat ‘we dan eigenlijk snel zijn uitgepraat’. En in het voorgaande heb ik het zelf een principieel beginsel genoemd, maar toch …. toch wringt er iets, waardoor een van mijn studenten ooit zei: “Ethiek? U maakt het er almaar moeilijker op, dat stoort me. Wat is er nu weer?” Nou, we moeten oppassen denk ik de autonomie te verabsoluteren, niet te verheffen tot idool.

Ik zal het kort houden, en het staat in feite ook los van het beschreven vraagstuk.
‘Iedereen moet het zelf ……’. Losgekoppeld van alles, van alle oorzakelijke betrekkingen, van alles wat ons tot persoon, tot karakter heeft gevormd. Zou u dan niet leven in een causaal vacuüm? Zou dat niet een volledig vervreemde vrije wil zijn, mijlenver verwijderd van al uw ervaringen met anderen die u dierbaar zijn? Niét kunnen praten over moeilijke kwesties, omdat ze taboe zijn, tot afwijzing leiden, deprimerend zijn of de ander tot last, maakt de betrokkene intens eenzaam en verdrietig want in vrijwel alles zijn we feitelijk ook van die ander(en) afhankelijk. Oók wanneer we ‘jong en krachtig’ zijn.

We vormen een verbond met mensen van wie we houden, we willen hen betrekken bij wat voor ‘mij’ zo moeilijk is, waar ik hun hulp bij nodig heb. We vormen een moreel verbond, niet alleen bij luchtigheden en feestelijkheden, maar dwars door alles heen. Op wie kan ik rekenen? Wie staat open voor mijn vragen? Moet ik hen voor een voldongen feit plaatsen, in het grootste verdriet achterlaten zonder me ook af te vragen wat zij ervan vinden, terwijl ik hun nabijheid nodig heb – zowel moreel als in het bieden van zorg? Dan leidt ‘zelfbeschikking’ toch tot toenemend sociaal isolement, met ervaringen van nutteloosheid en uitzichtloosheid? Betrokkenheid is van groots, wederzijds en vruchtbaar belang! Stel je voor in alle neteligheid alleen gelaten te worden? Wat is dan de betekenis van affectie? Waaraan kunnen we ons dan vasthouden als we weifelen in ons oordeel?
Ontstaat autonomie juist niet uit dat stevige web met anderen?

De invloed van andere mensen draagt bij tot de vrijheid van mijn wil als ik erdoor geholpen wordt en vernietigt de vrijheid als ik daarin belemmerd word.

[©MN. Afbeelding: Turks café from Guldestan, photo by Hayrettin Kirdi.]