Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Leven is geen plicht
“Ouder worden is mooi, maar zijn kan anders zijn”

Sinds een aantal jaren is euthanasie na ruim een kwart eeuw onderzoek en maatschappelijke discussie in Nederland bij wet geregeld en onder heel specifieke omstandigheden mogelijk en in die zin, als volgens een nauw omschreven protocol is gehandeld, niet meer strafbaar. Het thema ligt wel heel nadrukkelijk in de medische context, dat wil zeggen, er moet sprake zijn van een ongeneeslijke ziekte in samenhang met ondraaglijk, uitzichtloos lijden.
Tegelijkertijd is er een sterk accent gelegd op de ontwikkeling van palliatieve zorg en op de technologie van pijnbestrijding. Daarbinnen is geen sprake van euthanasie, maar de toegepaste terminale sedatie – veelal in een hospice - nadert wel heel dicht die grens, omdat het lijden wordt verminderd en het sterven bespoedigd.

Het ‘veld van toegestane euthanasie’ is klein, sterk afgebakend en sluit veel oude mensen die ‘klaar zijn met het leven’, aan dat leven zelfs lijden, uit. ‘De oude mens’ omvat een grote bevolkingsgroep en relatief velen daaruit zouden graag sterven, maar die wens kan niet worden gehonoreerd want de hulp die zij daarbij nodig hebben, is strafbaar. Waar de medische context ontbreekt, vindt men in die persoonlijke wens nergens houvast, ‘nergens’ dan bij anderen in de gedachte dat het een impuls is of een wens van tijdelijke, depressieve aard. Hulp bieden kan worden geduid als een daad van moord, ook onder omstandigheden van aanhoudend psychisch lijden ongeoorloofd en dus strafbaar, tot maximaal drie jaar. Vooral het label ‘moord’ is hier zwaar beladen, ondraaglijk en ongepast.

Velen herinneren zich wellicht ‘de pil van Drion’, een pil waarover mensen zouden moeten mogen beschikken om op een eigen welbewust moment het leven op een humane manier te kunnen beëindigen. Die is er nooit gekomen, maar heel recentelijk verscheen er een boek van Margriet Bordes, ‘Sprookje van een zachte dood’, waarin zij pleit voor een soort van zelfmoordmachine, een afschuwelijk bruut, verwerpelijk woord voor een masker waardoor men stikstof, helium, inhaleert en zodoende zacht zal sterven. Spreek dan van zelfeuthanasie of van een sterfmasker.

Binnenkort verschijnt er een boek van de psychiater Boudewijn Chabot en de journaliste Stella Braam, ‘Uitweg’, en daarin beschrijven zij heel concreet enkele manieren om in eigen regie, zonder hulp, waardig te sterven. Ik zie daar naar uit, niet voor mezelf, maar omdat er voor mensen in wier ervaring het levenseinde is genaderd, een weg van barmhartigheid moet zijn. Een weg waarop men de arts niet tegenkomt omdat aan de wettelijke eisen niet kan worden voldaan en medici – die trouwens principieel gericht zijn op ‘het leven’ – dan al helemaal in moeilijkheden komen als het om hun persoonlijk geweten gaat.

Dat hulp bij zelfdoding strafbaar is, is in wezen te betreuren. Hulpverleners, psychologen, counselors van stichting De Einder en familieleden gaan er (evenals artsen in de medische context) niet licht mee om. Hun hulp is kostbaar: zij staan de burger of een van hun dierbaren die naar de laatste deur verlangt met geduld en begrip nabij en voorkomen een impulsieve, confronterende en verminkende dood, zoals voor de trein of van een hooggelegen balkon springen. Zij spreken er gedurende enkele maanden geregeld over, consulteren bij dilemma’s collegae, zodat er uiteindelijk zekerheid is over de bewuste, consistente wens en dat is in elk opzicht respectvolle, uiterst serieuze en verzachtende zorg voor mensen die in hun ouderdom, veelal met ernstige gebreken, het leven als voltooid beschouwen. Ook al zien zij met verlangen de dood in de ogen, een arts kan hen niet nabij zijn en dat is een gruwelijk te voorkomen impasse. Er moet ook ruimte tussen de regels zitten want anders is ‘gewoon’ leven al niet mogelijk. Niets doen is een opsluiten in onverschilligheid. Maar Goddank dat we er in geen geval lichtzinnig over denken; we kunnen ons ernstig vergissen in de lang niet altijd te doorgronden bedoelingen van mensen. De zo kwetsbaar geworden oudere mens moet vrij zijn en toch ommuurd door liefdevolle bescherming.

[© MN, ‘Een oud leven kan versleten zijn en verdient een humaan sterfbed’. Afbeelding: “Vergrijzing”, paint by Mireille Hulpiau.]