Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Morele passages omtrent thuisloosheid XI
Een aantekening bij passage X: hoe behouden we de vrijheid

“Zijn verschijning is strijdig met de idolen van de westerse cultuur,” staat in passage X, want sinds het midden van de jaren negentig zeggen we “You can do what you wanna do.” Wij zijn het (dus) zelf die ons bestaan zin moeten geven, niets en niemand anders. ‘Alles kan’, het individu is volledig vrij om te kiezen, ieders ziel is soeverein en voor anderen onaantastbaar. Dit lijkt het beeld van deze tijd, een beeld dat in ook in talkshows, al in die Jerry Springer of Ricky Lake, wordt bevestigd. Zo ‘moeten’ we ons verhouden jegens anderen: ‘dat is zijn of haar zaak, of keuze, dat moet ieder voor zichzelf uitmaken.’ We behoren de waarden van anderen te respecteren, niet te bestrijden. Het is me vaak opgevallen, dat deze waarde, deze moderne vrijheid, in talkshows wordt onderkend, maar dat er tegelijkertijd wordt getwijfeld tussen omhelzing of verwerping van het morele standpunt, vooral als van een te grote ontaarding wordt blijk gegeven. Uit de huiver, uit de publieke verbijstering ook, blijkt op z’n minst dat ‘you can do what you wanna do’ niet een volledig beeld is van deze tijd. Het is wellicht de smakelijkste vrucht van de moderne beschaving (te kunnen doen wat je wilt), maar de ongerustheid erover is groot omdat het ideaal van de zelfontplooiing leidt tot egoïsme, tot oppervlakkigheid, tot genotzucht. De onzekerheid is zó groot dat juist daarom de talkshows zo’n furore maken. Het hele repertoire aan waarden en normen staat, alsof het nog de enige bron is van sociale ondersteuning, publiekelijk ter discussie.
De paradox van deze tijd: de propaganda voor individuele vrijheid tekent een angst voor de ongebondenheid. Ik herinner me nog, en dat moet toch al zo’n tien jaar zijn geleden, dat koningin Beatrix de burgers berispend toesprak over verruwing, over agressie, over het afnemende vertrouwen onder de mensen en ontlopen van verantwoordelijkheden. Zij verwoordde de tekenen van desintegratie, tekenen die critici van de tijdgeest inspireren te zoeken naar een evenwicht tussen eigenbelang en algemeen belang, - want deze (westerse) wereld biedt een ongelooflijke keuzevrijheid maar zadelt mensen tegelijkertijd op met onzekerheid, en met niet meer kunnen kiezen. Er is kennelijk teveel. Het leven naar eigen goeddunken (mogen) organiseren wijst op een narcistische cultuur. Het individualisme waarin de eigen beleving het criterium is, is ten diepste ook het relativisme want ieder moet immers zelf beslissen wat voor hem of haar het beste is. En in zo’n cultuur is het misschien moeilijk de vrijheid te behouden, of, zoals de filosoof De Dijn zegt, ‘te overleven.’
[Een schilderij van Vladimir Moldavsky.]