Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Leven is geen plicht 3
Sta in de aandacht werkelijk bij de ander, niet ondertussen bij het hoofd van jezelf

Er is nog een facet waarop de NVVE mogelijk te zwaar de nadruk gaat leggen om hulp bij zelfdoding – hulp die onmisbaar is en geboden wordt door professionele counselors – op politiek niveau bespreekbaar te krijgen.
Het betreft het facet dat ook in de duiding van ‘voltooid leven’ al aan de orde kwam, namelijk het nagenoeg ontbreken van een sociaal netwerk. Vaak wordt dit ontbreken verondersteld bij juist oudere mensen. Wel, over de leeftijdsgrens heb ik het al gehad, maar dit aspect bleef onderbelicht.

Verondersteld kan worden dat het leven voor iemand zonder noemenswaardig sociaal netwerk mede daarom al uitzichtloos pijnlijk is en bijdraagt aan een versterkte wens om niet langer te willen leven. Hij of zij voelt zich eenzaam en geleidelijk wellicht ook letterlijk onthecht van deze wereld.
Dat kan zo zijn, maar omgekeerd kan – in deze redenering – een sociaal netwerk fungeren als een paternalistisch schild. De mensen die geregeld contact hebben en zich om de betreffende persoon met zorg en liefde bekommeren, kunnen niet alleen onderling verdeeld zijn wat betreft hun mening en houding, maar ook daadwerkelijk pogen om de gewenste hulp te ondermijnen. De ‘zelfbeschikking’ die zo hoog in het vaandel staat, wordt in wezen niet serieus genomen en door (sommige) mensen om de aan het leven lijdende mens heen vertroebeld, mogelijk zeer oprecht vanuit eigen hart en overtuiging en zo subtiel dat er geen helderheid over de wens wordt verkregen, maar verwarring wordt gesticht. En dat noem ik een paternalistisch schild, een schild om niets te doen, dan wel om hulp te arrangeren zo lang mogelijk uitgesteld te krijgen. Dat is nooit in het belang van de persoon. Alleen in het wederzijds onderkennen en begrip hebben voor het innerlijk lijden van een dierbare naaste, kan men elkaar verstaan, de vraag serieus nemen en in liefde gehoor geven aan een diepgevoeld verlangen het einde te mogen aanvaarden zonder dat de nabestaanden met wroeging of zelfbeklag achterblijven, integendeel.

Dat ‘zo lang mogelijk’ kan erg rekbaar zijn en de aanvankelijk duidelijke wens doen verzwakken. Bij nader inzien? Om hen die dat bewerkstelligen te behagen? Uit fysieke of mentale weerloosheid tegenover mensen die ‘zo graag het positieve’ willen accentueren? Dat weten we niet. De macht van een sociaal netwerk kan even weerbarstig zijn als het machtsverschil tussen arts en patiënt. Een sociaal netwerk kan ondersteunend zijn, maar door een opbeurende of ontkennende houding de eigenlijke wens ook helpen onderdrukken. Niet uit kwade wil, maar uit betrokkenheid en allerlei goedwillende maar ook moeilijk te duiden emoties, zoals eigen angst of afgeslotenheid voor de dood.
Het andere uiterste noemde ik de vorige keer al: er kan ook onbewust sterk op aangestuurd worden, bijvoorbeeld uit egoïstische motieven. In beide situaties raakt de zelfbeschikking ondergesneeuwd en daarom is – niet alleen vanwege de technische kant van zelfdoding, hoeveel van welke middelen et cetera – neutrale, goed getrainde hulp noodzakelijk, opdat de betrokkene daadwerkelijk wordt bijgestaan in het verkrijgen van een onmiskenbaar helder zicht op de wens rond het levenseinde. Ook de dierbaren, het sociaal netwerk, zijn daarmee gediend. Het is niet zelden de eerste keer dat zij ermee worden geconfronteerd en het is een emotioneel heftige, pijnlijke en verdrietige gebeurtenis die enige tijd in beslag neemt, vaak enkele maanden. Gebeurt het goed, dan verzacht het veel en worden de hulp en de feitelijke gebeurtenis veelal ervaren als een menselijke verlossing uit onomkeerbaar lijden.

We denken er niet vaak en graag over na, maar het is (minstens) goed donateur te worden van bijvoorbeeld stichting De Einder, zodat de aanwezige professionele hulp in stand blijft en mede waakt over het domein van de zelfbeschikking zonder dat het levenseinde gepaard gaat met strafrechtelijke zaken. Overigens, er wél over nadenken en met elkaar over praten, geeft rust, vertrouwen en dus ook zoveel veiligheid waar anders bij iedereen niets dan angst zou wonen.
Het grootste belang is wellicht uw eigen humane sterven wanneer dat straks in uitzichtloze omstandigheden naar uw eigen wens onnodig lang op zich laat wachten, tenzij u zich gered of beschermd voelt door een religieuze of andere levensovertuiging.

[© MN, ‘Met kennis en zorg naar het levenseinde’. Ik kom er nog éénmaal op terug en dat is bij het verschijnen en na het lezen van het boek van Boudewijn Chabot en Stella Braam. Afbeelding: “Help each other” by Andre Arment.]