Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Morele passages omtrent thuisloosheid XIV
De mensen van het gemiste leven?

Het goede leven is kwetsbaar. Welk ‘verhaal’ over de moraal van de hedendaagse samenleving we ook aanhangen, in de dagelijkse realiteit stuiten we op het niet te negeren sociaal feit van zwervende mensen die zich ogenschijnlijk willens en wetens van iedereen hebben afgekeerd, die veronderstellen dat dit, de afwijzing, wederzijds is maar in hun (paradoxale) verschijning toch een beroep doen op mededogen en aandachtige betrokkenheid.
In de moderne samenleving voltrekt zich vaak precies het omgekeerde: de hulpverlening stagneert, omdat men niet dezelfde taal spreekt, omdat men getuigt van te weinig motivatie en een te geringe blijk geeft van zelfverantwoordelijkheid en zich niet voegt naar het beeld van ‘de autonome burger’. Veel zwervers worden benaderd alsof het klaarblijkelijk hun keuze is ‘zo te leven’. Zo te leven wordt dan geassocieerd met ‘hij wil niet anders (dan met rust gelaten worden)’, en dat ligt dicht bij ‘eigen schuld’. Een vicieuze cirkel waardoor in het leven van velen ook weinig verandert, hun levens stagneren eigenlijk, terwijl het juist de kunst is er weer beweging in te brengen, mogelijkheden te ontdekken en te benutten.
Het is niet vooral een kwestie van schuld, maar van onvermogen bij de betreffende personen, van verzakelijking van de hulpverlening en van onze hekel aan enig paternalisme. De vergelijking met andere zorgcategorieën, zoals ik deed in passage VIII, is, waar het gaat om een veelomvattend verlies, terecht, maar gaat ook weer mank aangezien geen andere categorie dan zwervers zo sterk het risico loopt aan zijn lot te worden overgelaten. Het is denkbaar, dat dit vooral komt doordat van zwervenden verondersteld wordt dat zij (nog) over een vrije wil beschikken, in tegenstelling tot bijvoorbeeld een demente oudere wiens toestand bovendien wordt geassocieerd met ‘ziekte’.
Vele zwervenden zijn zich bewust van het negatieve stigma dat zij bij ‘normale’ burgers veronderstellen. “Mensen buiten denken dat wij varkens zijn.” Tegelijk kennen velen de kracht ‘van wat hen nog rest’. “Ik denk dat mensen die het nou lekker voor elkaar hebben, dat die bij een derde wereldoorlog het eerst in paniek raken. Die weten niet meer wat ze moeten doen. En je hebt een aantal ratten, dat zijn wij dan, en die zullen dan de sterkste zijn, die weten te overleven in de meest uitzichtloze situatie.” Het is een van die in veel onderzoek opgetekende reacties van (vooral doorgewinterde) daklozen, reacties waarin te horen is hoe sommigen van hen het negatieve zelfbeeld in hun voordeel weten te veranderen en waaruit tevens is op te maken dat die dagelijkse realiteit niet voor ieder een bron is van schaamte, maar ook van macht en superioriteit, ‘de ratten weten (tenminste) te overleven, het zal blijken dat die de sterkste zijn’. Er spreekt, ondanks een toch vaak miserabele toestand, (ook) een zekere trots uit en tegelijk een verachting voor medeburgers, die er aan doet denken dat de zwerver van vandaag een eigentijdse variant zou kunnen van een antieke positie, namelijk die van de scepticus in de oorspronkelijke zin van het woord.
[Afbeelding: watercolour “Homeless” by Jay Johanson.]