Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

De helletocht van de schaduwmaatschappij

“Every day, we walk past people in the streets without having the slightest clue that they are homeless because they do not fit the stereotypical image. Even of those that do fit the common-held image, you simply cannot tell by looking at them what past contribution to society they may have made or what contribution they may be capable of producing in the future. You never know what value or talent could be concealed behind the grubby faced facade.” Het is een alinea die ik overschreef zonder helaas op te letten wie de auteur was, naar ik meen omdat het almaar meer ‘glossy’ werd en het er om ging dat ‘famous persons where once homeless, for a short period in their life’. Maar het is wel typerend voor de alledaagsheid, voor hoe we hen vaak straal voorbij lopen zonder enig idee over hun geschiedenis, laat staan hun toekomst, hun mogelijkheden. Het is alsof hun waardigheid niet meer in tel is en dat is de pijnlijkste vernedering die er is.

Ofschoon we het wel weten, staan we er dikwijls niet bij stil dat onze wereld uit allerlei segmenten bestaat die ons tegenstaan of zeer aantrekkelijk lijken, die we verafschuwen of verwerpelijk vinden, van geluk en onrechtvaardigheid, van ‘de schijnwerpers’ tot veronachtzaamde levens. Een wereld vol ‘lastige en lijdende portretten’.

Het Catharijnehuis in Utrecht bracht deze ‘schaduwmaatschappij’ al verschillende keren in beeld, telkens vanuit een ander perspectief. In het eind vorig jaar verschenen boek is gekozen voor levensgrote portretten, monumentale schilderijen met het penseel van Wim de Haas van twaalf mensen die in het kort hun eigen verhaal schetsen – het is een soort levenspad naar het heden, het heden dat lang niet altijd nog verontrustend is, integendeel zelfs. Zij stellen zich bloot aan de wereld, maken zichzelf zichtbaar en ontdoen zich hopelijk van verdere stigmatisering en uitsluiting.
Voorts, en dat is een onmisbare omlijsting, analyseren René Mol en Anja Hacquebord het huidige daklozenbeleid en reiken zij suggesties aan om anders met gemarginaliseerden om te gaan, onder meer door nog eens nadrukkelijk te wijzen op de ‘ontroerende wijsheid’ van de presentiebenadering – het is een werkwijze die de waardigheid, de autonomie en de veerkracht van mensen centraal stelt, het is een tegenbeweging die solidarisering wenselijker vindt dan distantiëring. Dat wordt zeker ook verhelderd door de twee beknopte biografieën van Hans Spekman en Bert Bakker over respectievelijk zijn zus Barbara en zijn dochter, onthullend over de helletocht die de huidige zorg óók kan zijn. (Feex gaf hiervan op 16 maart een schrijnend, dramatisch en verwerpelijk voorbeeld. Veel van die dure managers hebben hun tijd (en geld) gehad. Weg met mannen die van zorg de ballen verstand hebben. De woede over hun vernielingen is zó hevig dat ik het nog veel platter zou willen zeggen.)

Ik leg hier nog maar even vast, dat de Duitse undercover-journalist Günter Wallraff begin maart in “Die Zeit” verslag deed van zijn overnachting in een bunker die dienst doet als onderkomen voor daklozen. Hij probeerde te slapen in een vensterloos vertrek dat hij met drie lotgenoten deelde. Aan de overzijde van de gang luisterde een andere gast naar ruige muziek. Wallraff vroeg hem het lawaai een beetje te temperen. De muziekliefhebber – een dertiger met een ‘krachtige statuur’ en een mes binnen handbereik – ontstak in epische woede. “Mijn gemoedstoestand als angst omschrijven, zou een understatement zijn”, schrijft Wallraff. Hij rende in paniek naar de uitgang, maar stelde vast dat de metalen deur vergrendeld was. Ook een tweede uitgang was afgesloten. Gebruikte lucht inademend bracht hij de rest van de nacht in een schuilplaats door. De volgende dag beklaagde hij zich bij een bewaker. Die bleek zichzelf niet als dienstverlener te beschouwen: “Wil je een mes tussen je ribben, of wat?”

[© MN, over ‘Lastige portretten. Dakloosheid in beeld.’ Een boek van Wim de Haas en het Catharijnehuis, ISBN 978 90 9023319 2, € 19,50; ook telefonisch te bestellen: 030-2302151 tussen 12 en 16:00 uur of per email secretariaat@catharijnehuis.nl. Wat betreft het grimmige bestaan als dakloze in grote Duitse steden verwijs ik naar een kort artikel van Sander van Walsum in “De Volkskrant” van 7 maart 2009. Over de presentiebenadering schreef ik hier al vaker.]