Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Je rouwt net zo lang om geliefde personen
die gestorven zijn tot je je bij hen voegt.
Dat moment dient zich al snel genoeg aan.
David Rieff


De stilte in het koninkrijk van de (valse) hoop
De memoires van de zoon van Susan Sontag

Jawel, het gebeurt me wel vaker dat ik een boek in één keer uitlees, maar dat van David Rieff staat met stip bovenaan en natuurlijk, laten we daar meteen helder over zijn, is het vooral de stilte van de onmacht wanneer je weet dat er voor de hoop op onsterfelijkheid geen empirische grondslag bestaat en dus klampte ze zich vast, als een schipbreukeling aan een houten balk, aan wat haar artsen haar in soms onvermijdelijk geveinsde objectiviteit wisten te vertellen, zeker aan Susan Sontag.

Het is niet een emotioneel boek, wel vrijmoedig en een aangrijpend verslag van een reis langs artsen en behandelingsopties en tegelijk een wanhopige strijd om ook ditmaal de kanker te overwinnen. Dertig jaar eerder immers was haar dit tegen alle verwachtingen in gelukt. Toen werd er borstkanker geconstateerd met uitzaaiingen naar het gehele lymfesysteem. En twintig jaar later kwam zij de baarmoederhalskanker te boven, alleen, zo bleek vele jaren verderop, is de chemotherapie de veroorzaker geworden van bloedkanker (leukemie) in 2004. Het hele Internet werd uitgespit op visies, inzichten en de nieuwste, desnoods nog experimentele behandelingswijzen en al was het beste nog zo gering qua prognose maar ten dienste van leven, het werd in de strijd geworpen. Het aankaarten van de minieme kans op succes of spreken over sterven was vijandig, absoluut taboe, alleen de hoop moest worden versterkt en ondersteund want Susan Sontag hechtte als een magneet aan léven, aan ‘straks’ weer kunnen doorgaan met haar werk, aan reizen en nieuwe plannen maken. En omdat de meeste specialisten haar zagen in de context van háár bestaan, moest het wel al te bont zijn om te betwijfelen of een behandeling nog medisch zinvol was. Botheid en tact te over.
(Van Harry Mulisch is bekend dat hij naar zijn zeggen leeft volgens de stelregel: "Dat ik sterfelijk ben, moet eerst maar eens bewezen worden.")

David Rieff, die nergens in detail treedt over de persoonlijke verhouding tussen hem en zijn moeder, raakte wél steeds meer gevangen in een web van waarheid en leugen, werd radeloos van al die ongefundeerde geruststellingen en voelde zich schuldig en met stomheid geslagen soms niets meer te kunnen zeggen dat zijn moeder wilde horen. De variaties van meegaandheid werden gortdroog en ongeloofwaardig, dié gewetensnood werd hem vaak te machtig, zelfs wanneer hij stamelend nog iets te berde wist te brengen dat de juistheid van zijn moeder’s denken mogelijk kon onderstrepen. Uiteindelijk zat hij moedeloos bij haar bed en terwijl honderden niet te beantwoorden en van schuld vervulde vragen op zijn hart trommelden, nam hij haar hand in de zijne en zweeg. Hij wist zijn ongeloof in het overleven voor zich te houden, zoals ook andere intimi dat telkens wisten uit te stellen terwijl ze in hun dromen beter wisten. Susan zelf vermoedelijk ook – al minachtte zij elk geforceerd optimisme, op het vlak van haar ziekte die almaar slopend pijnlijker werd, was alles geoorloofd behalve als het rook naar religie.

Susan Sontag was een krachtige onconventionele intellectueel, een levensvrouw, een vrouw die spuugde op elk goed bedoeld woord dat gedrenkt was in welk geloof dan ook, een vrouw van kennis en informatie en gedreven nooit te zullen sterven. Als kind was zij ernstig astmatisch en voelde zij zich onbemind. Zij is ooit zeven jaar getrouwd geweest, maar heeft zich in haar persoonlijke leven altijd ongelukkig gevoeld, ook in de latere knipperlichtrelatie met de zestien jaar jongere fotografe Anna Leibovitz. Het boek is een fascinerend, menselijk document dat me eigenlijk geen seconde met rust liet.

[© MN, over “Zwemmen in de zee des doods” van David Rieff. Vertaling van Joris Vermeulen, De Bezige Bij 2008; 175 pag., € 18.50. IM Susan Sontag, 1933 – 2004. Zij ligt begraven op de Cimetière du Montparnasse in Parijs, vlakbij Simone de Beauvoir, en bij een vriend, Emile Cioran. (Ze had het niet op de Amerikaanse steden waar ze heeft gewoond en al helemaal niet op de begraafplaatsen daar. Ze studeerde een tijd in Parijs, dát was haar stad. Dat ze er nu ook is begraven, besloot haar zoon want op het vlak van sterven had ze uiteraard niets geregeld, behalve de regel dat ze niet in rook wilde opgaan.) Foto: Susan Sontag, Horst Tappe—Hulton Archive.]