Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

“The miracle of my life”
Overwegingen van ambivalentie bij maakbaarheid, zingeving, toekomst

(Een log voor drie dagen.)

De uiterlijke verfraaiingsmogelijkheden – cosmetische chirurgie - worden door veel collega-ethici, filosofen en ook door in academische ziekenhuizen werkende plastisch chirurgen overwegend negatief bekritiseerd. Verbeter je leven in plaats van je lijf is veelzeggend en exemplarisch. De scepsis ten aanzien van verkrijgbare schoonheid, geluk en zelfvertrouwen komt op mij over als een misschien te conservatief moreel oordeel over zowel het (mankerend) vermogen van de hedendaagse mens te leven met wie h/zij is, als over de specialisten in kwestie die én de grens van geneeskunde overschrijden én ten onrechte de maakbaarheid claimen. Dat de mens ook zelf schepper kan zijn van het zelfbeeld waar dit afhankelijk is van fysieke kenmerken, dat is velen een doorn in het oog. Ik heb een aantal van die programma’s gezien en meen dat het een weldaad is, máár, er zijn ook vragen, er is ook twijfel. Kan er niet teveel?

Het is vrijwel niemand onbekend dat moderne televisieprogramma’s, zoals het Amerikaanse Extreme Makeover en het naar Brits concept Nederlandse Make me beautiful, bij mensen het verlangen oproept naar een toekomst waarin zij zichzelf ervaren als degenen die zij denken te zijn omdat ze daar al vaak levenslang naar uitzien. Wie er naar kijkt, hoort ook elke aflevering dezelfde verzuchting, dezelfde verbazing, dezelfde blijdschap, omdat zij zichzelf zien als het middelpunt van een wonder dat wel in ’t verschiet leek te liggen maar niet echt voor mogelijk werd gehouden. “Eindelijk mijn zelfvertrouwen terug”, “Hier kon ik alleen maar van dromen” en “Dit is het grootste en meest onvergetelijke moment van mijn leven.” “The miracle of my life.” “A new personality.” De metamorfose die de ‘lelijke eendjes’ – gewone mannen en vrouwen - gratis ondergaan, wordt ervaren als een gift, niet alleen omdat ze uitverkoren zijn maar vooral omdat dit hen overkomt.
Wie zou er iets van dit individuele geluk willen afdoen? De beleving zichzelf te zijn, zichzelf waardevol te vinden na jarenlang getob, aannemelijk lijden, over minderwaardigheid en schuwheid, zich weer te durven, te willen tonen, onder de mensen te willen zijn en vertrouwen te hebben in de toekomst. Dit persoonlijk ervaren goed (bonum) is er niet mee gediend het te beschimpen. De cosmetische verandering dient hun welzijn, hun zelfontplooiing en het subjectieve idee van authenticiteit.
Het zijn vaak ontroerende beelden over de eigen wonderen. Die beelden worden altijd versterkt door impressies over voor en na de behandeling. Er kan over worden getwist of die neus nu werkelijk zo ontsierend was als het voor hem of haar leek, maar de resultaten die worden getoond laten weinig of geen twijfel over de esthetische verbetering – ofschoon er voor schoonheid versus lelijkheid geen objectieve maat bestaat. De uiteindelijke presentatie aan de familie vormt onder ovationeel gejuich het hoogtepunt, voor de persoon zelf, voor de familie die op het puntje van de stoel zit, en natuurlijk is het ook het erepodium voor al die experts die met mensenhanden God’s evenbeeld opnieuw hebben gekneed. Voor al deze mensen blijkt ‘every second’ van het wekenlang afzien het volle pond waard. Die op zich korte periode van afzondering en zwoegen, lijkt bepalend voor de rest van hun leven.

De samenleving sluit mensen vanwege uiterlijk ontsierende eigenschappen buiten, minstens in de eigen ervaring van de mensen die hierboven zijn beschreven, herkenbaar ook in de euforie als het wonder is geschied. Alsof ze een nieuw, vers, lichaam hebben gekregen (wat natuurlijk een dwaze gedachte is). Hoe voltrekt zich die uitsluiting, wanneer is dat begonnen? Ligt het aan de fysieke verschijning? Of is het de beleving van de eigen lelijkheid die hen doet uitstralen dat ze ‘zo’ nergens bij willen horen? (Als ik kijk naar de afbeelding hierboven, zie ik een door omstandigheden depressieve vrouw die het in haar moeilijke gang door het leven niet meer de moeite meer waard vond zichzelf te verzorgen, alle wilskracht verloor en waardoor het ook lijkt alsof ze nog dag en nacht huilt. Ze is pardoes uit het dal van berusting getrokken voor dit programma’ en overrompeld door geluk, opgeknapt, en ziet misschien eigenlijk grotendeels zichzelf terug zoals ze was. Vermoedelijk gaat het vanaf nu beter, maar ook blijvend beter? Er moet, dunkt me, nog iets anders zijn dat hier het vraagteken weghaalt. Is alleen deze nieuwe verschijning voldoende om te willen behouden en niet terug te vallen in een soort ‘verloren leven’?)

Duidelijk is dat reclame en televisieprogramma’s hierover overstelpend en opdrin­gerig zijn en geen enkele twijfel laten over ‘the miracles’ die mogelijk zijn. (Sporadisch hoor of lees je over de pijnlijke tegenvallers op dit vlak.) Het is voorstelbaar dat de confrontatie daarmee mensen, diep ten onrechte, in de hoek drukt van de minderwaardigheid, van het lijden, in het ergste geval in die van het isolement. Veel van deze mensen zullen in wat hen wordt voorgespiegeld zich misschien voor het eerst bewust worden wat nu de oorzaak lijkt van hun persoonlijke ongeluk. Wat mij treft, is wat dit in wezen betekent: veel mensen voelen en weten zich niet zomaar ongelukkig, maar weerloos. Dat is niet te dramatisch voorgesteld, want die ongelukkigheid wordt bewerkt – ‘wij maken weer een nieuwe, krachtige mens van u’ - door wat technologisch allemaal kan en onophoudelijk als een relatief betaalbare keuze wordt opgedrongen. ‘Ik word straks niet langer gemeden, maar gevierd’. Is dat zo? Zij vieren zichzelf. Ze wor­den niet opeens door jan en alleman uitgenodigd, maar komen (weer) tevoorschijn.

Wat kan, dat kunnen mensen niet laten.
Eigenlijk kan er teveel?

Soms rijst even de gedachte dat ik me aansluit bij de vele critici die er al zijn, ook al lijkt het dat die een soort rivier vormen die tegen de berg wil opstromen. Mijn argument is dan, dat het te gemakkelijk is en ‘te kort van blik’ te kiezen voor de emotie van mensen van vandáág – dat sluit al onze zintuigen voor de fundamentele vraag die de mensheid zichzelf met de nieuwe scheppingsmoge­lijkheden serveert, namelijk of we er werkelijk en van harte mee instemmen dat voortschrijdende, dominante, technologie de geschiedenis van het menselijk bestaan mag schrijven. Of ligt het in de aard van mensen altijd te kiezen voor al dat profijtelijk is, in welk opzicht ook? Ligt het in het vermogen van mensen af te zien van werkzame technieken vanwege de gedachte dat het moreel verwerpelijk zou zijn steeds meer zelf de schepper te zijn – terwijl het menselijk samenleven een zee van ellende toont die onbeheersbaar blijkt? Waarom speelt de glamour zo’n stekende rol? Wat is ‘echt’? Is de nodige zelfwaardering werkelijk afhankelijk van uiterlijke kenmerken? We zéggen vaak wel, “het gaat er om wie je bént”, maar dat is niet altijd even aannemelijk. Soms zijn schijn en werkelijkheid niet goed te onderscheiden. Soms lijkt de zelfwaardering op een soort nulpunt bevroren of geconserveerd, totdat een het ánder die om haar geeft (om wie zij is) genoeg is en aan de bel trekt. ‘Verbeter je leven in plaats van je lijf’, het is allerminst een loos gezegde, het is vol hoop en aanmoediging, maar het is denkbaar dat het op deze onconventionele wijze toch mede mogelijk wordt gemaakt.

Ik behoud mijn vragen, maar kies voor de mensen. De keuze kent denk ik wel een zeer gemeen maar ook doorzichtig addertje: de televisieprogramma’s, de marketing, worden gemaakt met het doel de ‘gewone man’ het geluk van zijn leven te willen bieden. Dat is de valsheid, de misleiding. De truc genereert een massaal bereik en naamsbekendheid, maar in de realiteit is het ‘lot uit de loterij’ hoofdzakelijk voor welgestelden. Dat is het mondiale, schrijnende, onfatsoen in de mensheid, dat het lijkt alsof het leven, zo het al geluk brengt, alleen bedoeld is voor de elite, alle overigen zijn er voor de gewoonheid, voor het vuile werk, voor het onvervulde verlangen.
Er kan heel veel. Veel van wat werkelijk nodig is, wordt zo langdurig als mogelijk onbereikbaar gehouden tenzij het werkelijk profijtelijk wordt het pad naar klein geluk wat te verbreden.
[Afbeelding: van www.inlandcosmetic.com]