Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Morele passages omtrent thuisloosheid IV

Thuislozen staan in zekere zin, hoewel er middenin, buiten de gemeenschap. Zij zien de weg naar een dialoog geblokkeerd en zijn in veel gevallen diep gekwetste, gekrenkte, persoonlijkheden. In de literatuur vindt men allerlei metaforen die deze buitenmaatschappelijke positie willen typeren: ‘een vertroebeld zelfbeeld’, een ‘sociaal vacuüm’ of ‘vleermuizen van de samenleving’ Het lijkt inherent aan hun geïsoleerde en toch geprononceerde positie, dat al hun handelen zonder maatschappelijke betekenis is geworden – even afgezien van het straatkrantfenomeen – en dat zij zich bij morele vragen bij voorbaat afzonderen van alle anderen. Alleen hun eigen overwegingen en belangen zijn nog in tel, aangezien hun levenswijze in wezen het uiterste vraagt om te overleven. In zo’n situatie is de bekommernis om zichzelf niet alleen begrijpelijk, maar ook het beste wat men doen kan. Maar het voornamelijk spreken met zichzelf en niet met anderen is eigenlijk een doodlopende weg waarvan sommigen desondanks nooit meer terugkeren.
Het ontbreken van sociale ankers, van perspectieven en motivaties – en dit veelal gedurende langere tijd – leidt tot een zogenaamd ‘brede moraal’. Hun zichtbare gedragingen zijn naar eigen oordeel al gauw geoorloofd want de keuzemogelijkheden zijn zeer beperkt en iedere dag doen zich beproevingen voor waarvan wij de pijnlijkheid slechts kunnen vermoeden, maar niet uit ondervinding werkelijk kennen.
De sociale leefwereld van zwervende thuislozen kent ook bepaalde codes in de omgang, zoals ‘wie wat heeft, deelt dit met anderen’, ‘het niet vragen naar elkaars verleden’, ‘elkaar met rust laten’ en ‘niet stelen van maten’. Dit betekent niet, dat men altijd respectvol met elkaar omgaat of dat men zich steeds door de beperkingen van deze morele regels laat leiden. Het zijn ongeschreven regels binnen het zwerverscircuit die voornamelijk in acht worden genomen door geroutineerde zwervers, maar velen, vooral allochtonen en drugsgebruikers, laten zich er niet door hinderen. De thuisloze, maar dat geldt eigen voor iedereen, bedenkt een moraal die bij zijn praktijk past. Zij zijn geen mensen zonder moraal, ook niet als deze is aangevreten door de omstandigheden, maar hun moraal mist een bedding van rust of van stevigheid om er voldoende op te kunnen vertrouwen, omdat de verlorenheid zich zo sterk aan hen opdringt. Velen van hen leven in zichzelf als in woestijn.
[Afbeelding: “Homeless man”, drawing by Killaby.]