Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Morele passages omtrent thuisloosheid II

Er wordt nogal eens geredetwist over de ontstaansgronden van thuisloosheid. De twistpolen zijn: aan de ene kant een overtuigende verdediging dat het wordt bepaald door sociale omstandigheden, incluis de maatschappelijke structuur, en daartegenover het relatieve tegendeel ervan, dat wil zeggen, dat men de nadelige effecten van bepaalde sociale structuren onderkent (bijvoorbeeld wonen in een achterstandsbuurt) maar toch meent dat de oorzaken vooral gelegen zijn in de persoonlijkheid.
Beide ‘profetieën’ hebben het gelijk aan hun kant. Wanneer op casuïstiek niveau wordt nagegaan, welke factoren bij het ontstaan van iemands thuisloosheid van belang zijn geweest, dan blijkt de teloorgang in veel gevallen terug te voeren op een zwakke sociale achtergrond. Soms is daarvan helemaal geen sprake en zijn het vooral bepaalde individuele karaktertrekken die geleid hebben tot een maatschappelijke en persoonlijke isolatie van anderen. Het gegeven, dat vaak maar één uit de kinderrij van een sociaal zwak gezin thuisloos wordt, onderstreept dat persoonlijkheidsfactoren bijdragen aan een negatieve, ontsporende, ontwikkeling in iemands leven. Maar soms, zoals in het deerniswekkende verhaal van Mijny, gaat een heel gezin een bijna onbegaanbaar pad, wordt een dochter misbruikt en vinden zonen de vergetelheid van de drank, omdat de ouders elke menselijke vormelijkheid al lang verloren waren.
Gezinsfactoren en persoonlijkheidsfactoren liggen dicht bij elkaar. Maar het ene kind heeft van nature een grotere veerkracht dan het andere. Ieder individu komt nu eenmaal met een unieke uitrusting aan mogelijkheden ter wereld en heeft een eigen grondstructuur. Veel is daarom afhankelijk van de weerstand, de vitaliteit die kan worden opgebouwd – en dát laat zien dat er een per kind verschillende wisselwerking kan zijn tussen opvoeding en leervermogen. Het verklaart vermoedelijk ook waarom het ene kind uit de rij van zes zich afwijkend ontwikkelt en de anderen meester blijven over zichzelf en de situatie. Sommige kinderen zijn ook meer ontvankelijk voor eventuele relatiestoornissen die in het gezin hebben geheerst.
Vrijwel geen mens blijft bespaard van storm en tegenslag. Hoe deze doorstaan kunnen worden, wordt beïnvloed door de altijd wisselende combinatie van milieu- en persoonlijkheidskenmerken. Gebeurtenissen, sociale feiten en ontwikkelingen hebben op zich geen voorspellende waarde voor het ontstaan van een dramatische opstapeling van problemen. De kans daarop verschilt per individu, per situatie, per levensstadium, en steeds is er weer sprake van een ingewikkelde interactie tussen sociale en maatschappelijke krachten, tussen nature en nurture.
[Afbeelding: Het lijkt de foto van een echte, levende, man, maar het is een sculptuur van Ron Mueck.]