Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Morele passages omtrent thuisloosheid X

De onmogelijkheid te leven juist te leven …. We ‘zien’ een calamiteit, een situatie die de resultante is van opeengestapelde problemen, van onverwachte en onaangename ontwikkelingen welke zich gelijktijdig of achtereenvolgens op verschillende levensterreinen (huisvesting, werk, relaties, gezondheid) hebben voorgedaan, een situatie waartegen men niet is opgewassen en waarop met een vlucht, met ontreddering wordt gereageerd. Flucht und Vermeidung sind typisch, herinner ik me van Haider uit Duits onderzoek. De klaarblijkelijke aanwezigheid van ernstige problemen, van ellende, en het onvermo0gen er het hoofd tegen te bieden, betekenen het bestaan van belastende omstandigheden en (kunnen) leiden tot een stuurloos, zwervend bestaan, als de uitdrukking van de ervaring van weerloosheid. Het betekent ook een discrepantie tussen wat gewenst wordt en wat gerealiseerd blijkt, en uit het feit dat dit al over langere tijd blijft bestaan, blijkt het onvermogen om de situatie of zichzelf te veranderen. Ernstige tegenspoed belemmert dit. Dit onvermogen, dat bij velen op grond van ervaringen zo’n weerbarstige vorm heeft aangenomen en dat wordt versterkt door het ontbreken of falen van coping-mechanismen, manieren om ermee om te gaan, en het niet beschikken over andere bronnen, zoals opleidingsniveau, financiële middelen en het beroep, dit onvermogen beschouw ik als de eerste grond van ontschuldiging.
De ontschuldiging is niet louter persoonlijk en psychologisch van aard, maar heeft ook een sociaal-culturele component. De zwerver is niet alleen degene geworden die hij niet wilde zijn, maar tevens in elk opzicht de tegenpool van de ‘ideale’ burger. Hij is de personificatie van een soort ellende dat veelal afschuw en medelijden wekt en (doorgaans) weinig compassie, terwijl aanzien, respect en waardering –fraaier nog is bewondering - de waarden zijn waar het om draait, maar onbereikbaar voor wie niet (meer) in zichzelf gelooft en niet in staat is duurzame en bevredigende relaties aan te gaan. Zijn verschijning is strijdig met het ideaal van de zelfontplooiing, met de idolen van de westerse cultuur als een soort van ‘hemelse staat’: autonoom, bekwaam, harmonieus. Verwaarlozing en isolement, als een extreme reactie op een complexe crisis, als de uiterste vormgeving van eenzaamheid, van het gemis van een partner of vrienden, van het tegelijkertijd niet hebben van werk en (dus) geen inkomen van betekenis en zelfs geen huisvesting meer, doen mensen in een sociaal vacuüm belanden, in een labyrint waarin het zoeken naar een uitweg een onmogelijke opgave lijkt te zijn geworden en door velen ook wordt opgegeven. De teloorgang van het sociale leven, van een privé-leven, brengt met zich mee dat er in tweeërlei opzicht, zowel persoonlijk als sociaal, sprake is van een breuk met de moraal. Deze breuk, dit verlies, is weliswaar inherent aan het persoonlijke onvermogen, maar omdat hieraan een sociaal-culturele betekenis wordt toegekend waaraan men hecht, ligt ook hierin een grond voor ontschuldiging en wijst het feit van de beschadigde mens, omgekeerd, naar de verantwoordelijkheid van anderen.
[Afbeelding: schilderij “De ondersteuning” van Lammert Boerma. Dit is mijn 200ste log.]