Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

De toekomst duurt lang

(Slot) Het is niet altijd gemakkelijk door te dringen tot de ontstaansgronden van thuis­loosheid. Complicerend in het voorbeeld van gisteren is bijvoor­beeld, dat Jacob Sleutelberg is opgegroeid in een wel­levendig en harmonieus gezin en later tot de ‘yuppen’ werd gerekend, wel­varend en succesvol. Zijn bakermat bleek echter geen garantie voor een dramatische ‘val’. Hij verloor have en goed en werd thuisloos, hij moest evenals zijn lot­ge­noten slapen temidden van het gesnurk en gerochel van man­nen en diende op zijn hoede te zijn opdat niet een kleinood ontvreemd zou worden. Maar omge­keerd bleek zijn innerlijke bagage zijn houvast en red­ding en in die zin is, in zijn geval, de herkomst een belangrijke gunstige de­terminant gebleken. Er zijn weinig thuislozen die een soortgelijke goede achter­grond hebben als Jacob. De meesten slagen er niet in of ge­ven het op deze ‘rooftocht van nederlagen’ meester te wor­den. Jacob evenwel berustte niet in zijn algehele verlies, en uit­eindelijk zegevierden levensloop en per­soonlijkheid. Op­vallend in zijn eigen relaas is dat hij door de hulpverleners van de in­stelling werd herkend als iemand die ‘hier niet thuishoort’. Zijn trouwheid aan zichzelf om niet onder te gaan in deze ‘cul­tuur van passiviteit en op­sta­pelende ellende’, zijn ge­vecht er weer bovenop te komen, werd mede vanuit dit gezichts­punt door de hulpverlening gevoed.
Moeilijk blijft de suggestie, dat ‘de oplossing’ te vinden is in de individuele zorg voor zichzelf, in reflectie en anticiperen. We zul­len er niet aan twijfelen dat het aankomt op inzicht en een zekere wijsheid, maar is een ‘menselijk ge­luk’, hoe ver­schil­lend dat ook wordt ervaren en gewaardeerd, is de her­berg­zaamheid afhankelijk van wat wel een ‘gezegend ver­stand’ wordt ge­noemd? Vinden we geluk naarmate we wijs zijn? Is ‘reparatie’ in de maat­schappe­lij­ke opvang, zoals de thuislozenzorg heet, hoofdzakelijk alleen maar mogelijk in­dien men ontwikkeld is? Duurt daarom de toe­komst zo lang?
Rondom dit punt is het appèl dat op hulpverleners wordt ge­daan veel groter dan vaak gedacht. Het gaat in de zorg niet om een bed en een kom soep, die ko­men er wel. Het gaat er om de ‘eigen maat’ – voor vele thuislozen on­vind­baar ge­wor­den – te helpen ont­dekken en samen te zien in welke context een toe­komst de beste kansen krijgt. Niemand is immers uit­sluitend aangewezen op de eigen vermogens; iedereen kan, ze­ker in de zorg, idealiter vertrouwen op se­ri­eu­ze, res­pect­volle en pragmatische hulp, steeds met voldoende ‘red­dings­lij­nen’. Want wie niet in de wieg is ge­legd voor reflectie, dient ‘an­ders’, met meer nabijheid en veel con­creter, te worden ge­holpen. Behalve dat dit in de praktijk ook feitelijk zo ge­beurt, minstens wordt geprobeerd – bijvoor­beeld doordat de maatschap­pe­lijke opvang beschikt over ge­va­rieerde vormen van begeleid wonen – is de tra­giek óók dat nogal eens ge­meend wordt dat velen, anders dan Jacob, ‘hier ge­woon horen’ en kennelijk ‘thuis’ zijn. Alsof (bijna) allen op elkaar lij­ken en af­zonderlijke identiteiten er niet meer toe doen. Men kan en mag er niet van afzien individuele perspectieven te onder­zoe­ken en de mogelijkheden, al lijken ze aanvankelijk gering maar in een betrouwbare betrekking te ontdekken, daar­toe te be­nut­ten, - al is het een lange en langzame weg.
[Schilderij ‘Troost’ van Christien Morren. Ik heb dit beeld gekozen omdat het de vraag is hoe er is te troosten. Wat is troost, de troost die de waardigheid respecteert, de troost die een soort tussenbeide komen is maar die heel verschillend van gestalte kan zijn – ik wilde zeggen ‘van vorm’, maar troost komt tot uitdrukking in hoe de een naar de ander is en kan blijven. Over het thema van deze en de vorige twee blogs publiceerde ik in De Uil van Minerva, tijdschrift voor Geschiedenis en Wijsbegeerte van de Cultuur, “De queeste naar thuisloosheid. De toekomst duurt lang”(Vol 18, nr. 4 2002, p. 213-28).]