Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

De zorg voor de ziel

Het streven van mensen is onvermijdelijk en steeds ge­richt op een voor zich­zelf zo goed mogelijk leven, een leven dat vreugde en voldoening schenkt, - een levenswijze die voor iemand per­soonlijk ook de moeite waard is. Het is een abstracte formulering van misschien de essentie van het menselijk be­staan want die ‘es­sentie’ betekent in de heden­daagse cultuur, die eer­der rijk is aan mate­ri­a­lis­me dan aan spiritualisme, een streven naar rijk­dom, succes, erkenning, relaties, geluk, (maakbare) ge­zondheid, - alle­maal zaken die appelleren aan verstand, naden­kendheid, be­hoed­zaamheid, con­formisme en calculatie. Dit wekt de indruk, dat het kunnen bereiken (en be­houden) van ‘het goede leven’ af­hankelijk is van bepaalde intellectuele ca­paciteiten, van een zekere begaafdheid om na te denken over zichzelf, over de doelen die men zichzelf stelt en te ontdekken welke weg men dient te gaan om deze te realiseren. “De ziel moet in een op­ti­male conditie zijn”, stelt Aristoteles, die een bloeiend leven beschrijft als het hoogste doel van het men­selijk leven en aan­geeft dat dit slechts is te bereiken wanneer men over de juiste kwaliteiten be­schikt.

In onze, in meer of minder opzichten ontaarde cultuur, is vooral een rationele le­vens­houding te herkennen als instrument om het hoogste, het beste te be­rei­ken. “Neen, tijd voor een relatie of ge­zin heb ik niet. Je kunt niet alles heb­ben. Volgend jaar gaan we naar de beurs.” Tegelijkertijd is in dit streven te her­kennen, dat niet de rede, maar de genotzucht en dus de emo­tie – de ge­hecht­heid aan bezit, aan macht en aanzien – het over­wicht heeft, - niet de zorg voor de ziel. Zijn rede en emo­tie hier even krachtig aan­we­zig, maar toch gericht op het (ver­keerde) denkbeeld dat de ander – een gezin, een lief­desrelatie – er niet wezenlijk toe doet? Dient de genotzucht niet ont­mas­kerd te worden als een vals richt­snoer voor het leven voor­aleer iemand werkelijk bij zichzelf en de ander komt? Het zou aanmerkelijk ‘natuurlijker’ zijn niet ze­ven maal 24 uur alert te hoeven zijn, slim en steeds te moeten na­denken over trucs en strategieën. Zo’n leven is wel complex, maar ook onecht. Geen hogere loyaliteit aanvaarden dan de eigen voor­uitgang en ontwikkeling be­te­kent in de visie van de filosoof Charles Taylor dat men het morele ideaal niet werkelijk begrijpt. “Is er met zo ie­mand nog redelijk te praten?”

Een samenleving wordt niet bewoond door alleen maar ont­wik­­kel­de mensen. Er zijn oneindig veel ‘gewone’ mensen, wier be­staan vaak wordt aangeduid als het leven van de ‘ge­wo­ne’ man, voor wie het leven eenvoudig en helder is. Leven ze daarom op­pervlakkig, in de zwakste schijn van een moge­lijk bloeiender leven? Zijn ze daarom dom? Zou hun leven voor hen persoonlijk daarom niet de moeite waard kunnen zijn? Gewone mensen zijn eenvoudige mensen, maar eenvou­dige mensen zijn niet daarom onnozel of, denkend aan de zorg voor de ziel, onzorgvuldig. ‘Goed te kunnen leven’, in de betekenis van Aristoteles, is niet in verband te brengen met de noodzakelijke voor­waar­de zich on­op­houdelijk kritisch vragen te stellen over ‘het leven’. Dat is een onhoudbare, tragische ge­dachte. Het ‘goede’ zou dan slechts voor een stad vol men­sen op deze wereld binnen bereik komen en voor alle anderen min­der dan het onvoltooide. Toch zijn geestkracht en het ver­mogen te re­flec­teren geen overtollige bagage, wat ik morgen zal il­lu­streren aan de hand van een wonderlijke parallel, ont­trok­ken aan twee tijdspolen in de ge­schie­denis. ‘Verstand’ in deze zin kan de bron zijn voor de herinrichting van een leven dat aanvan­kelijk is stukgegaan.
[Aristoteles, Ethica Nicomachea, Groningen, Historische Uitge­verij, 1999. Charles Taylor, p. 42 De malaise van de moderniteit, Kok Agora/Pelckmans, 1994. De afbeelding is, via Gerda, afkomstig van de website van Lianne, watmaakjijervan]