Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Wie kiest zijn ongeluk? Who made it happen? Who will repair it?

Op bladzijde 27 – als hij op de pagina’s daarvoor over cliën­ten met een beroerde voorgeschiedenis al had uitgelegd dat ze verdu­veld goed weten dat het niet in de haak was waarvoor ze kozen en daarom voor een groot deel zelf verantwoordelijk zijn voor hun ellen­de – (op blz. 27) van Beschaving of wat ervan over is staat een dialoog tussen de psychiater Theodore Dalrymple en een man van vijfentwintig om bij hem in het zie­ken­huis bolletjes cocaïne te laten verwij­de­ren. De man had vlak daarvoor zijn vriendin verlaten, een week nadat zij hun kind het leven had geschonken. Dalrymple vroeg of hij nog meer kinderen had.
“Vier”, was zijn antwoord.
“Van hoeveel moeders?”
“Drie.”
“Zie je je kinderen ook?”
De man schudde van neen en Dalrymple fronste zichtbaar zijn wenkbrauwen van afkeuring. Dat ontging de man niet, hij zei meteen: “Ik weet het. U hoeft het me niet vertellen.” Dalrymple hoorde hierin een niet te betwijfelen bekentenis. Hij had al zoveel van deze lieden gesproken. Ze weten alle­maal wat de gevolgen zijn, ze weten allemaal dat ze hun kin­deren veroordelen tot een leven van gewelddadigheid, armoe­de, misbruik en uitzicht­loos­heid.
In bovenstaande zin staat de tegenstelling, die op pagina 30 nog eens wordt onderstreept: “Zonder uitzondering vertellen ze dat ze een dergelijk leven voor hun kinderen niet wensen, (….) maar het ligt voor de hand, bovenal vanwege het voor­beeld van de ouders, dat de keuzen van hun kinderen even be­roerd zullen zijn als die van hen.” Waarom benadrukt de auteur herhaaldelijk de eigen ver­antwoordelijkheid voor de mi­sère, als hij evengoed ook zegt dat zo iemand zijn kinderen veroordeelt tot een leven dat bij de geboorte al naar de don­der is en zegt hij dat het voor de hand ligt dat die kinderen in het bijzonder vanwege het slechte voor­beeld dezelfde misstappen zullen begaan? Wat hij met verve be­weert, ontkracht hij ook weer.
Of het is de slechte socialisatie die andere keuzes on­mo­gelijk maakt of het komt, zoals hij schrijft op bladzijde 252, doordat de drugsverslaving hun blikveld en psy­chische mo­gelijkheden beperkt. De wil of het vermogen anders te doen wordt ondermijnd (dat beschrijft ook Kay Redfield Jamison in De nacht is voorbij). Hoezo dan dat gehamer op vrije keuze en zelfverantwoordelijkheid? Naast de maatschappelijke en sociaal-economische omstandigheden – hij onderschrijft dat op pagina 252 – is het vooral het slecht geïnspireerde voor­beeld dat, “het ligt voor de hand” (schrijft hij), bepalend is voor de ver­keer­de keuzes en dat direct verwijst naar een onvermogen, en niét naar de onwil. Ja, ze weten het, maar het weten omdat ze het al zo vaak gedaan of mee­gemaakt hebben, is niet het­zelf­de als het weten uit een be­zonken inzicht. Groeit er op een kaalgevreten, diep gekwetste ziel nog iets dat doet denken aan vrije keuze, verstandig of niet? Hebben zij de innerlijke ruimte iets te gaan willen?
Dal­rymple weet een aantal kwesties heel raak te analyseren, maar slaat de plank mis door thuislozen en verslaafden de parasieten te noemen van de sa­menleving. Dat het echter aankomt op een be­tere zelfzorg, in­zicht en reflectie, en vooral ook op een liefdevolle en be­trok­ken in plaats van veroordelende benadering, dat staat buiten kijf. Het is makkelijk te beschimpen, te kleineren, niet serieus te nemen, dat drijft mensen in de hoek van het wantrouwen en het miezerige zelfbeeld, dat ze voor niemand nog een knip voor de neus waard zijn.
[Theodore Dalrymple, Beschaving of wat er van over is, Uitg. Nieuw Amsterdam 2005. Afb.: “Shame on me” door Caroline Westerhout.]