Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Morele passages omtrent thuisloosheid V

De morele problematiek van thuisloosheid is op te vatten als ‘een wereld van verlies’. Dat is niet enkel een emotionele kenschets, maar in vrijwel alle casuïstiek aantoonbaar het geval. Als we denken aan de term ‘zelfbeschikking’ een term die wijst op een beginsel dat tegenwoordig heiliger is dan God, en we dan de vraag stellen of ‘dit leven’, dat van de thuisloze mens, de zwerver, ook ‘zijn eigen werk’ is, dan is daar niet uitsluitend ontkennend op te antwoorden. De ontkenning is geldig voor zover gedacht zou worden dat ‘dit leven’ ook het leven is zoals hij dat zelf heeft gewenst, maar we moeten (toch) beamen dat het gedeeltelijk ‘eigen werk’ is zoals het geworden is.
Het is een wereld van verlies, omdat het een bijna allesomvattend verlies betreft: verlies van bezittingen, verlies van social support, verlies van ontplooiing, verlies van waardigheid. Gezonken levensidealen. Er is vaak sprake van een onontwarbaar web van invloeden, die als duizend duiveltjes tegelijk iemand onttrekken aan alle menselijke verkeer. En natuurlijk heeft hij, de zwerver die hij is geworden, er vaak mede zelf de hand in gehad, maar dat betekent niet dat het verwijtbaar is. Al blijft het een eigen handelen, allerlei factoren kunnen gedrag begrijpelijk maken, niet te verwarren met excuseren. Een gebrek aan inzicht, een stoornis in de waarneming, een tekort aan vaardigheden, het ontbreken van genegenheid en goede steun, of geringe maatschappelijke kansen, het zijn factoren die van zijn concrete daden een ‘voortdurend getob’ kunnen maken dat hem van de wal in de sloot brengt maar dat hem om al deze redenen niet (direct) is aan te rekenen. Dat wil niet zeggen dat hij ontoerekeningsvatbaar is, wel dat hij klaarblijkelijk slecht is geïnspireerd.
De morele problematiek is ook op te vatten als een praktische én innerlijke strijd om het (eigen) bestaan, een strijd die zich, sociaal-economisch gezien op het laagste bestaansniveau, toespitst op twee dimensies: ‘hoe kan ik overleven?’ en ‘wie ben ik (geworden)?’. Het zijn twee existentiële vragen, niet van iemand die zich in een comfortabele situatie bevindt en op zeker moment reflecteert op de eigen omstandigheden en zich afvraagt of het niet eens tijd wordt de bakens te verzetten, maar van iemand in een context van algeheel verlies.
Het is veelal een verlies dat leidt tot troosteloze passiviteit en tot een heuse onverschilligheid naar de heersende moraal. Het is een ongewilde verwijdering van de samenleving en het is aan de samenleving om de terugweg mogelijk te helpen maken.
[Afbeelding: “Homeless” by Dan Gheno.]