Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Amor fati?

Plotseling word ik op mijn schouder getikt door een student wijsbegeerte uit Leuven. “Geef vijf feiten over jezelf prijs.” Het verrast me. Ik ben éénmaal op zijn site geweest. Was ik er maar net zo vandaan gegaan als ik er was gekomen, gewoon belangstellend als oud-docent in de etalage kijken en weer doorlopen, maar ik ben een reiziger die hier en daar een paar regels achterlaat. It’s not an act, but a habit.
Van de man die mij aantikte, had ik dit gelezen: “Filosofie is als een lief. Enige verduidelijking hierbij: na vier jaar ken je de negatieve kanten die de positieve beginnen te overspoelen. Er is een gevoel dat zegt dat je beter een einde aan de relatie kan maken. Maar zo gemakkelijk is het niet. Hoe graag je er ook vanaf wil, je kan ze nooit helemaal loslaten. De hoop blijft dat het toch goed komt.” Een collega schreef eronder: “Troost je. Iemand die zich écht goed voelt bij de filosofie, kan dat wel een filosoof zijn? Een filosoof ergert zich, niet in het minst aan zichzelf en aan zijn eigen activiteit. Zelfgenoeg­zaamheid is uit den boze in de wijsbegeerte.” Geadresseerd aan beide jonge heren schrijf ik: “Het zou interessant(er) zijn denk ik als je die twee tegenpolen inhoudelijk wat meer omschrijft. Wat is het dat er botst? Wanneer een filosoof zich thuis voelt in de filosofie, betekent dit nog lang geen zelfge­noeg­zaamheid.” Tot mijn verbazing luidt een daarop volgende reactie: “Tikkie. Jij bent ‘m.” Ma­rijke, op de denkbeeldige schouder van Stijn.
Mijn herinnering spreekt. Natuurlijk, het is pauze. Sommigen staan wat nonchalant met elkaar te ouwehoeren, anderen spelen tikkertje. Ik loop er peinzend en quasi oplettend rond als senior, rook een sigaret, tel mijn passen. Ik hoor iemand zeggen: “Ik heb teveel Nietzsche gelezen en begrepen.” Er zijn er die wachten tot ik voorbij ben. Het was Nietzsche die zei: “Wie zegt mij begrepen te hebben, heeft er niets van begrepen.” Een van de studenten spreekt me aan en vraagt of er een leerboek is dat zijn vermogen om genuan­ceerd te leren oordelen kan aanscherpen.
“Lees. Lees zoveel mogelijk romans.” Plato zou er niets van moeten hebben, Spinoza evenmin, die zijn wars van de idee dat in de oordeelsvorming de emotie een belangrijke rol vervult.
“Romans!?”
“Ja, romans. Het stimuleert onze verbeelding, het inspireert ons denken, het ontroert ons gevoelsleven, het boeit onze interesse. Van leerboeken alléén moeten we het niet hebben, maar vooral van al het andere dat ons – al is het ontspanning – rijker maakt.” Het zijn niet alleen de intellectuele vermogens die we dienen te ontwikkelen of waarop we worden aange­sproken, maar óók de emotionele capaciteiten, zoals het inlevingsvermogen en de verbeelding. Dan worden de problemen voelbaar, zijn ze te beleven en te onderscheiden. Als we dit inleven (de em­pathie) ergens naar hartelust kunnen ‘oefenen’, dan is het wel in een roman die ons boeit. We lezen de tekst van een romancier, een antropoloog of journalist, maar we naderen de aard van de zielen die er een rol in vervullen. De romanliteratuur heeft ons veel te vertellen over wat het betekent een goed leven te leiden. De Amerikaanse filosoof Richard Rorty zegt: “Romans verrijken het morele bewust­zijn, omdat je daarmee in de schoenen van een groot aantal mensen komt te staan. Na veel lezen ben je meer en meer in staat een morele situatie vanuit verschillende gezichtspunten te bekijken. En door die gezichtspunten zo goed mogelijk te kiezen, ontwikkel je je eigen morele besef.”
Beste Stijn, ik aanvaard de consequentie aangetikt te zijn, maar ik houd het bij twee. Wie nog meer wil lezen, gaat naar 2 januari, Reis in het binnenland.
Voor mij speelt 'de tijd' anders dan ooit. Ik heb de tijd in mijn hart gesloten en vergeet hem zoals je je horloge vergeet terwijl je het wel draagt. Ik hoef nauwelijks of niet te plannen, alleen maar mijn best te doen goed door de dag te komen. Wat ‘haast’ is, weet ik niet meer.
Tussen alle boeken die ik schreef, zit niet één roman. Maar één roman, en niet die andere, dat zou ook treurig zijn. Schrijven is al levenslang mijn eigenlijke ambacht en dus werk ik trouw aan mijn journaal en weblog.
Tot slot een korte duiding van ‘Amor fati’. Dit is geen zekerheid, maar een beproeving, een dagelijkse kunst of opgave. Met wie ik ben, kan ik leven. Maar er is méér, meer waarover ik nu zwijg. Wanneer je vijandig staat tegenover een onveranderlijk en onbenijdenswaardig deel van je lot, dan heb je geen leven.
[Afbeelding: “Dialoog” van Roland Devolder.]