Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

De ontsteltenis over de mensheid
[De aardgeest VII]

Of iemand er over spreekt of zwijgt, daaraan herkent men de echte Zen. Ik ben het niet. Het boeit me, en meer dan dat, ik ben er voor geboren. Daarom ben ik er aan gehecht en is ’t me niet vreemd. Maar er naar leven, neen, dat geloof ik niet. Ik heb zo mijn eigen opvattingen over de Zen, dat is me vol­doen­de.
Ik woonde in het westen van de Verenigde Staten, in Califor­nië. Juist in die streek vindt men tegenwoordig (het is 1969) een opvallende gerichtheid op het Oosten. Dat is heel merkwaardig want vroe­ger, in de tijd van Thoreau, Whitman en Emerson, wist de Oos­terse gedachtewereld vooral het oosten van het land te be­ko­ren. Nu is het precies andersom.
Het wemelt daar van de ‘ismen’, alle mogelijke sekten. Dat is niet het gevolg van de grote Amerikaanse rusteloosheid. Neen. Niet de radeloosheid, die manifesteert zich in het hele Westen. Het is een goed teken, een teken van de overgang. Een teken dat men op zoek is. Een nieuw kompas.
“The wisdom of the heart”. In Londen, nee eerder nog, in Parijs ... heeft iemand mij eens het boek van een Engelse psychoanalyticus gegeven. Zijn naam ben ik inmiddels ver­geten, maar het was een begaafd man uit de Harley-Street, een typische artsenstraat in Londen. Zijn denkbeelden hebben een diepe indruk op me gemaakt. Hij was in Indië geweest en heeft zich veel van de Indische filosofie eigen gemaakt. In zijn boek staat het woord ‘hart’ centraal. Als ik me goed herinner, heette het de Oorlogsdans. De titel doet het niet vermoeden, maar het ‘hart’ komt buitengewoon dikwijls ter sprake, en toen ik een paar dagen geleden André Gide’s opmerkingen over Dosto­jews­ki las, ontdekte ik dat ook hij de intellectuelen verachtte. Zij belichamen de duivel ... de grote verzoeking waarmee de duivel ons lokt. Dat zegt zelfs Gide. En Dostojewski’s helden, zijn hoofdpersonen zijn steeds mensen die het gevoelsleven hoger achten dan het verstand. Het gevoel. De essentie. Het hart.
Het verstand, dáár komt de verzoeking vandaan.
Later ontmoette ik in Londen deze Engelse analyticus. Het was verrassend te zien hoe weinig hij daar van weg had, nee, hij deed me eerder denken aan een Indisch wijsgeer. Hij was Engelsman in hart en nieren, dat wel, maar doordrenkt van een Indische gedachtewereld. De geest. De cultuur. Ook volgens hem zou men zich moeten laten leiden door het gevoel. Het hart. Niet het verstand. De Rede. Het intellect is schadelijk. Het bederft. Het verminkt.
De hartstocht is een deel der wijsheid. De dichter William Blake zei eens: “The tigers of rage are wiser than the horses of instruction.”
Ik hoop niet ooit zover te komen dat ik mijn innerlijke conflic­ten kan beheersen. Perfectionisme staat me tegen. Met mezelf wil ik altijd in conflict blijven ... niet met anderen, niet met de wereld, maar met mezelf. Ik houd van helderheid, van opge­wektheid. Ik ben lachlustig van aard. Als ik denk aan Boeddha met die onbestemde zekere glimlach, wonderbaarlijk is dat. Ik weet dat ik ’t nooit zover zal brengen, maar ik wens ’t me ook niet. Laat mij maar zijn zoals alle anderen. Hindernissen. Ne­derlagen. Je wordt er altijd wijzer van. De verrijking die het geeft, daarin ligt juist de wijsheid.
Het Nirwana is in ’t geheel niet wat men vaak denkt: een be­spiegelende gelukzaligheid. Nee, het is een verwerkelijking, een voltooiing. Geen liefde zonder lijden. Geen voltooiing zonder strijd. Het is je reinste onzin te geloven dat je volmaakt kunt worden, dat er geen conflicten meer zijn, geen twist of twijfel.
Het paradijs is niet populair. De aanlokkelijkheid van de hel is groter. Daar waar het onkruid zo welig tiert. De hel is zoveel interessanter. De bekoring. De opwinding. De natuurlijke weg naar de wijsheid, een onomstreden waarheid.
Een leven in het paradijs kan ik me niet eens voorstellen. Gé­rald Robitaille, mijn secretaris, heeft een stuk geschreven waarin God naar de aarde keert om na te gaan wat daar zoal gebeurt. Sedert eeuwen was hij niet meer op de hoogte ... Hij sliep. Plotseling interesseert hij zich voor de wereld en besluit te gaan kijken hoe het er in die hel aan toegaat. Hij vindt een gigan­tische menigte en treft daarin Rabelais aan, en Marquis de Sade, Gilles de Ray, alle denkbare monsters. God ziet om zich heen en verklaart dat het bij hem toch heel wat interessanter en aar­diger is.
Het doet me denken aan wat D.H. Lawrence over Jezus schreef, in het boek waarin Christus terugkeert naar de aarde. Maar ditmaal is hij mens als alle anderen, een of andere idioot. Er is één verschil: “He finds life wonderful now, he enjoys life.” Eenvoudig omdat hij zijn persoonlijkheid verloren had – en tegelijkertijd zijn overspannen idee de wereld te willen redden. Van zulk een bezetenheid moet men zich bevrijden, want de wereld willen redden is meer dan een dwaze vergis­sing.
“Hoe wordt de wereld gered ... als dit al ooit zal gebeuren?” Ik kan het me wel voorstellen, vermoedelijk alleen wanneer er zich een verschrikkelijke ramp voltrekt. Een ware catastrofe, zo een die ons overrompelt. Volkomen onverwacht. Het is denkbaar dat de mens, onder indruk van dat onheil, tot een nieuw bewustzijn komt. Alles wat hij was, valt van hem af. De problemen van tegenwoordig zijn niet opgelost, maar verge­ten. Deze worden verdrongen, of beter gezegd, zullen vanzelf verdwijnen.
Het lijkt wat onnozel om over het onmogelijke te spreken. Maar het onmogelijke is zoveel beter dan het waarschijnlijke, want het is duizendmaal aanlokkender. Bovendien ben ik ervan overtuigd dat niets onmogelijk is ... – niets, wel te verstaan. Ik geloof ook dat zolang de mensheid bestaat, de mens in al die tijd er nog verre van is als mens te leven. Lawrence zei: “Een hond blijft altijd hond, ’n paard een paard, ’n bloem een bloem. Maar een mens, blijft hij een mens? Hij is het nog niet eens!”
In werkelijkheid heeft de mens nog geen idee van de kracht die hij bezit en voorstelt. Wat een mens al niet moet onder­vinden eer hij werkelijk mens kan zijn. “Er müszte einen un­geheuren Schock erleiden.”
[Schilderij “De oorlogsdans” van Marijke Vonk. Mannen die ten strijde trekken. Baren wij hiervoor onze zonen? Voor mij is dit ‘het hart als gebroken goed’.]