Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Het begrijpen van de wereld

Ik ben in het hart van mijn eiland, een behaaglijk stilleven. De zon schijnt hier, nog rakelings over een mooi ragfijn spinnenweb, maar de spin is van huis. Een bijna blauwe zwijgende lucht ligt voor het raam. Naast me staat een vaas met blauwe druifjes. Twintig meter verder, in het voorhuis, staat een plat ovalen vaas met vijf helderrode amarylissen. Het is stil, alsof nog niemand is ontwaakt.
Even later. Chopin speelt en ik lees Als een rivier, een boek met dik honderd impressies van Paulo Coelho, met meteen al een voorwoord – van hemzelf, ja – dat ermee begint dat hij op zijn 15de zijn moeder vertelt schrijver te willen worden. “Maar jongen toch”, reageert ze ontdaan, “je vader is ingenieur … een man met een realistische kijk op de wereld.”
Hij bedacht de verzamelde ‘verhalen’ toen hij “een deel van de rivier van zijn leven bevoer” en ze zijn alle al eens eerder gepubliceerd, en misschien pas hier, bijeen, voltooid. Zat er nog een gesp aan het boek dan zou het – want het is geen “in een oude koffer gevonden teksten”- een doos vol juwelen zijn. Hij is een wereldschrijver, deze goede mens uit Rio, en in meer dan 50 talen worden zijn romans, zijn beschouwende en dan weer emotionele gedachtegangen en navertelde legenden en sprookjes verslonden. Het is zijn directheid, zijn mildheid, zijn betrokkenheid, zijn wil om mensen te laten voelen dat het anders kan. Hij is als grafiet in het potlood, bezorgd om hoe hij leeft, bezorgd om de innerlijkheid van mensen, waar ook.
Natuurlijk zei de slang met al zijn kunsten, en de geschiedenis leert dat de slang kennelijk hersens heeft met een onuitputtelijke trukendoos, dat Eva de appel moest eten. Eva weigerde herhaaldelijk door vleierijen te worden overgehaald. Nergens voor nodig om mooier te zijn dan ze al was. Maar de slang wist van geen ophouden en nam Eva mee naar de plek waar Adam zijn andere vrouw had verborgen. “Ze zit in deze put”, fluisterde de slang. ‘Eva bukte voorover en zag, weerspiegeld in het water van de put, een mooie vrouw. Meteen at ze de appel op die de slang haar had aangeboden.’” (Naverteld, zoals Coelho verhaalt over een kijk door een woestijnvolk op de erfzonde.) “Wie zich herkent in de weerspiegeling en niet meer bang is voor zichzelf, die keert terug naar het paradijs.” Het is misschien een variant op de slotregel van een ander verhaal. “Pas als je de moed toont je weg te gaan, toont de weg zich aan jou.”
De naam Henry Miller komt enkele keren voor. Coelho is een groot fan van hem, “omdat zijn boeken bruisen van levensenergie en je dat in de hedendaagse literatuur nauwelijks meer aantreft.” Nu, Henry trad in 1967 in het huwelijk met de Japanse Hoki Tokuda, zijn vijfde vrouw, dan begin twintig, terwijl Henry al 75 was. Ze waren ongeveer tien jaar samen. Eens in Tokio, altijd weer een journalist in de buurt en die wil regelen wat de schrijver verlangt, ontmoet hij in een bar Hoki Miller. In een achterkamertje heeft zij een klein museum dat mij doet denken gelijk een fraai kapelletje langs de weg. Er hangen “een paar foto’s, twee of drie gesigneerde aquarellen en er ligt een boek met een opdracht, verder niets.” Rond het midden van de jaren zestig woonde Hoki in Los Angeles en om de kost te verdienen speelde ze in een restaurant piano en zong ze Franse chansons in het Japans. Henry Miller, die een deel van zijn leven in Parijs doorbracht (zie “Rustige dagen in Clichy” en “Doe wat ge wilt. Brieven aan Anaïs Nin”), hield van chansons en kwam daar ’s avonds eten. Na een paar keer stappen vroeg hij haar ten huwelijk. Ze vertelt Paulo dat “de erfgenamen uit andere huwelijken alles gehouden hebben” maar dat het haar niets kan schelen, ook niet dat alle auteursrechten haar neus voorbij gaan. (Henry Miller stierf in 1980.) Paulo vraagt Hoki “het liedje te willen spelen waarmee ze de aandacht van Miller trok. Ze doet het met tranen in haar ogen en ze zingt Feuilles mortes.” Het is ontroerend, zoveel jaren later zo bewogen haar hart, “de stem die weerkaatst tegen de kale wanden, de stem van de vrouw die niet geeft om de glorie van de andere ex-vrouwen, om de bergen geld, om de wereldwijde roem waarvan ze zou kunnen genieten.”
“De liefde was voldoende”, zegt ze. Ze ziet aan Paulo dat hij het begrijpt, dat het niet anders kan, “dat door de volstrekte afwezigheid van bitterheid of rancune de liefde voldoende kan zijn.” Een slotzin uit een heel andere gedachtegang sluit daar op aan. “Jammer dat mensen alleen maar verschillen zien, verschillen die hen scheiden. Als ze met meer liefde zouden kijken, zouden ze eerst en vooral zien wat ze gemeen hebben – de helft van de problemen in de wereld zou daarmee opgelost zijn.” Het zijn van die wijsheden, denk ik dan, die we soms sentimenteel noemen, die we begrijpen of ons raken en toch lijken ze ons zo ver, zo vreemd, alsof ze niet van mensen zijn. Misschien komt het ook, en dat blijkt weer uit een ander verhaal, “omdat we zo op de toekomst zijn gericht dat we het heden vergeten, en daardoor hebben we in het heden geen leven, maar in de toekomst ook niet. We leven alsof we nooit dood zullen gaan, en sterven alsof we nooit geleefd hebben.” Coelho laat zich later, welk tijdstip het ook zal zijn, cremeren en zijn as door de wind meevoeren, maar als hij dan toch een grafschrift zou moeten kiezen, dan wordt het: ’Levend is hij gestorven’. Het is een levenslang oog houden voor de mogelijkheden die de dag biedt, dat is de missie van Coelho. Wie niet leeft, moet verlangen levend te worden.
[Paulo Coelho, Als een rivier. Gedachten en impressies 1998-2005, De Arbeiderspers 2006. Zie zijn officiële website: http://www.paulocoelho.com. Bovenstaande afbeelding is daar ook te vinden, het is een schilderij van Aggeliki Stavrianou.]