Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

De wortel van de vlam
[De aardgeest XII]

(Slot.) Alle onzekerheid, die conflicten tussen mensen met zich meebrengt, is afkomstig van de menselijke ziel zelf. Zij kent geen uitwendige oor­zaken. Het is bijna lasterlijk zoiets te beweren, want vandaag de dag meent men niet anders dan dat alle kwaad zijn oorsprong heeft in omstandigheden. Ik geloof daar niks van. Het leven zelf is goed, om het even onder welke omstandigheden. Wij zijn het die het onmoge­lijk maken het leven te leven, wij en niet de goden. Niet het noodlot. Niet de omstandigheden.
Het is voor de mens absoluut noodzakelijk als mens, en niet als dier, te kunnen leven. Maar tegenwoordig leeft de mens zelfs niet als een dier, maar lager nog. Slechter. Hij leeft niet, hij wordt geleefd. Het eigenaardige is dat hij toch een geest heeft …. hij is in staat van God te dromen, zich gewichtige vragen te stellen. En toch, zijn persoon­lijk leven is ronduit afschuwelijk, hij leeft nog erger als een rat. Hij is schuwwekkend. Hij verwaarloost zijn persoonlijkheid en kent geen hoop.
Het grote conflict ligt tussen de mensen die hoopvol zijn en ons die hem hebben verloren. Wij in het Westen kennen weinig hoop. In ze­kere zin zijn we passief, al zijn we nog zo druk en nijver. Veel warm­te en overtuiging komt er niet aan te pas. We dobberen niet eens tussen hoop en vrees, neen, we doen alles automatisch.
Van het Oosten kunnen we nog heel wat leren, terwijl zij van ons niet veel op te steken hebben, hoogstens wat trucs, enige uitvin­din­gen, comfort. Mooi is dat. Maar wat het werkelijke leven aangaat, het psychologische …. De ziel. Een woord toch dat men nauwelijks nog hoort. Een woord dat hier bezweken is. De beschaving. Hoe kan men mensen als beschaafd beschouwen wanneer ze elkaar onophou­delijk vernederen en uitmoorden? En als het daar nog maar bij bleef. Neen. Maar ik ga nu niet alles opsommen dat volstrekt indruist tegen elk idee van beschaving.
In mijn leven heb ik misschien tien mensen ontmoet van wie ik wer­ke­lijk kan zeggen dat ze innerlijk beschaafd zijn. Marcel Duchamps bijvoorbeeld … ja, dat was een beschaafd mens. Hij harmonieerde met het leven, was erg tolerant.
Eerlijk gezegd, ik heb geen idee waar ze zijn, de beschaafde mensen. Ik zie slechts lieden die voortdurend bereid zijn allerlei afgrij­selijk­heden te begaan. Tot verbazing, tot ontsteltenis, telkens weer. Dat iemand denkt als een God, dat hij zelfs vergelijkbaar zou kunnen zijn met God, dat verwondert me niet – maar al die gruwelijkheden waar­mee hij zich inlaat.
De totale nederlaag. Het beest. De duivel. Nietzsche’s ‘oppermens’ is altijd verkeerd begrepen en uitgelegd. Over de oorlog zegt hij bij­voorbeeld dit. Wanneer er twee in wezen elkaar vijandelijke groot­machten zijn – zoals Rusland en de Verenigde Staten – dan moet de sterkste van de twee verklaren: wij zijn onoverwinnelijk, de mach­tig­sten, en daarom leggen we de wapens neer en geven ons over. Een andere mogelijkheid de oorlog te beëindigen is er niet.
De verwarring. De duisternis.
Er is lange tijd niet naar gevraagd noch naar uitgekeken, maar te­genwoordig verlangt men naar vrijheid, en men vindt ze ook. Niet alleen in de literatuur en in het theater, maar ook in het leven zelf.
Mar­quis de Sade heeft eens gezegd, dat ieder het recht heeft met eigen lichaam te doen wat men wil, dat ieder daar zelf over moet be­slissen. Tegenwoordig (1969) gaat dat wel wat verder. Als je in de parken van New York die naakte jongens met hun banjo ziet, dan wekt dat wellicht het lachen, maar het geeft toch te denken. De politie staat er doodgemoedereerd bij en amuseert zich. Ongelofelijk, dat dit moge­lijk is. In wat voor een wereld leven we eigenlijk? En dan die uitdos­sing met bloemen. Dat is nog eens surrealistisch!
De jeugd. Iets duurzaams draagt ze niet bij aan onze gemeenschap. Bevliegingen. Schermutselingen. Pogingen zijn het. Of moet ik het er op houden dat ik toch te weinig vertrouwen heb in mensen om te kunnen geloven dat daar iets uit voortvloeit dat standhoudt.
“Just wild about Harry”, zo heet het (enige) toneelstuk dat ik ooit schreef. Harry keert terug van het oorlogsfront. Hij is volkomen aan­geslagen, misschien niet eens zozeer vanwege de doorstane angst, als wel door het soort beschaving dat een dergelijke slachting kon aan­richten. Eenmaal terug weet hij zich niet meer te schikken in het bur­gerlijke leven. Hij wordt een ware buitenstaander. De verwerping. De weigering.
Hij wordt pooier.
In werkelijkheid beschouwde hij dat niet als een beroep voor het leven. Hij was tot van alles in staat … van alles, wat slecht is dan.
Doch volgens mij ook tot de dingen die goed zijn. Zowel het kwade als het goede waren in hem verenigd, dat is wat mij zo in hem aan­trekt. Een woest heerschap, waar ik veel mee opheb. Raar eigenlijk, want het was bepaald een slechterik. Toch een man met hart in zijn lijf. In wezen houd ik het meest van schooiers, van nietsnutten. Ik heb een zwak voor ze, omdat die ‘brave burgers’ mij meters de keel uithangen. “The good people”, het goede geweten …! Dat soort men­sen zijn erger als de allerslechtsten, met uitzondering dan van Hitler. Dat meen ik. Want over het algemeen zijn het huichelaars, de mensen die het zo voor de wind gaat en die voorgeven een onbe­ris­pe­lijk leven te leiden. Het fatsoen. De walging. Dan zie ik nog liever de priesters: dat zijn pas echte huichelaars. Ik houd van mensen die twee gezichten hebben en ze niet verbergen – dat is tenminste men­se­lijk.
Alles wat menselijk is, is mij lief. Natuurlijk, engelen bestaan niet. Maar hij, de engel, behoort tot de symbolen die wij nodig hebben – God, de engelen, de heiligen – maar als je het waagt ze nu te noe­men, dan word je aangestaard. Dan wordt er gezegd: “Maar dat is toch achterhaald. Archaïsch!” Toch ben ik ervan overtuigd dat deze woorden, deze beelden – want dat zijn het, voorstellingen – onze wortels raken. Het beeld van de reinheid. Realisten horen dit niet graag.
De engel. De clown.
Ik was graag een clown geworden. Mijn vroegere zelfbeeld, of­schoon wat het in wezen behelsde mij ontging. Later ontdekte ik mezelf als clown te zien, en te begrijpen. De clown en de engel, ze zijn nauw verwant. Een goddelijke overeenstemming.
In mijn volgend leven wil ik een doodgewoon mens zijn. Een sim­pele ziel. Een ‘nobody’. Ja, als ik ooit nog eens op aarde te­rug­keer, zou ik de ootmoedigste onder de mensen willen zijn, een onbekende, een die niets doet.
Dat is mijn ideaal.
[Aquarel by Henry Miller, “A vous cher ami”.]