Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

Zekerheid, geborgenheid, bevrijding 1

Men wist te vrezen, dat de verhalen
daar, in de oude paviljoens,
slechts eendimensionaal waren en steeds weer
een uitdrukking van lijden, van opstandigheid en
eenzaamheid. Maar de tijden
veranderen, de idealen niet geofferd.

Ditmaal in een paar stappen een bescheiden impressie van De Hage, een klein wooncomplex voor de meest kwetsbaren. Het is gelegen aan de rand van psychiatrisch streekcentrum Vijverdal in Maastricht, net buiten de schaduw van het reuzengebouw voor welk de laatste jaren gelukkig zijn geteld. De Hage is het symbool van de haag om een tuin, besloten en toch licht doorzichtbaar, zoals de begeleiders als het ware een muur vormen achter wie men zich even kan terugtrekken, bij wie men veiligheid verwacht en vindt, waarna men weer durft.
Voor de psychiater is het de ‘kleine voltooiing van Andernach’. Het volkomen opeengehoopte bestaan van 80 mannen raakte hart en ziel van toen nog Hilfskrankenpfleger Detlef Petry en hij nam zich voor zijn leven te wijden aan deze mensen, van wie voor ieder van hen het leven niet anders leek te kunnen zijn dan samengedrukt worden op een donkere zaal. Donker omdat elke persoonlijke ruimte ontbrak, donker omdat de mannen slechts gekend werden als groep, als verzameling, wier leven onderworpen was aan een eentonig en streng regime. Dat het ook anders geleefd zou kunnen worden, dat ieder zou kunnen ondervinden er toe te doen, tekent vanaf dan, 1965, het professionele kompas van de (latere) psychiater en zijn team.

Een geschiedenis van vergeten
De ‘GGz en de jaren negentig’ zijn vooral gekenmerkt door een lawine van zorgvernieuwingsprojecten, (ook) het toverwoord voor subsidie. Veel van deze projecten waren gericht op verbetering van het lot en de perspectieven voor mensen die ‘chronisch patiënt’ dreigden te worden. Opname in de kliniek moest liefst voorkomen worden en anders zo kort mogelijk, een gezichtspunt dat in feite al van oudere datum is en gericht is op de erkenning van het individuele leven van patiënten wier leven vooral vanuit de samenleving op weerstand stuitte. Sociowoningen, beschermende woonvormen, rehabilitatie, kwartiermaken: het zijn allemaal concepten die het opnemen voor bescherming, participatie, burgerschap en toekomst. Daarnaast zien we dat het aantal kortdurende opnames toeneemt, dat intensieve thuiszorg opname-vervangende-behandeling mogelijk maakt en dat ambulante begeleiding zorgafhankelijke mensen buiten de kliniek kan houden.
Eén groep viel echter meestal buiten de belangstelling, namelijk de bewoners van klinische afdelingen die het ernstigst zijn gehandicapt door hun psychiatrische ziekte en de gevolgen die dat in de loop der jaren met zich heeft meegebracht. De oude(re) chronische patiënten, de mensen die al (veel) langer dan vijf jaar zijn opgenomen en gemakkelijk worden vergeten, zijn het minst zelfstandig, het meest kwetsbaar en het sterkst aangewezen op psychiatrisch toezicht. Ze heten ook wel de ‘harde kern van de psychiatrie’, waarmee slechts wordt bedoeld dat het een groep betreft die de beste zorg nodig heeft die er is, geboden in een milieu dat recht wil doen aan erkenning en ontplooiing maar geen moment wijkt van de veiligheid.
Ook Vijverdal kent zo’n ‘harde kern’: een groep van circa 40 bewoners die gemiddeld wel 15 jaar is opgenomen. De leeftijd ligt tussen 30 en 70 jaar, met een gemiddelde van 45. Jaren geleden, toen ik beroepshalve geregeld naar Vijverdal kwam, dwaalden ze zwijgzaam door de lange sombere gangen van het doolhof dat Vijverdal is, nergens naar toe, alsof hun levens overbodig waren. Sommigen zaten stil bijeen, niet uit gezelligheid maar omdat het lot hen daar bracht en herkenbaar maakte, schommelend in hun stoel, een droevige blik op oneindig, trekkend aan een losgedraaid shagje tussen vingertoppen zo gebrand als barbecuestokjes.
De Hage is vormgegeven naar ….
[Het Landeskrankenhaus Andernach was een klassieke psychiatrische inrichting met 1200 bedden. Gedurende vakanties tijdens de studie was Petry daar werkzaam in het midden van de jaren zestig. Zie Detlef Petry, Die Wanderung. Eine trialogische Biografie, Paranus 2003. Hoe de ‘harde kern’ eerder in Vijverdal woonde, staat beschreven in De Ontmaskering, een boek van Detlef en mij uit 1997 (SWP). De afbeelding hierboven is een houtskooltekening, “De engel”, van Bert Boers, een inmiddels overleden bewoner.]