Whisperings of the Soul. Een weblog over de hobbelige, onvoorspelbare weg naar ouderdom.

De alleenspraak van Baart IV
De kunst van het aansluiten

Modern management heeft het niet gemakkelijk. Presen­tiebeoefenaren merken telkens weer op, dat werkers ge­makkelijk afgesneden raken van wezenlijke ervaringen, onmis­bare verhalen en vormende verwarringen. Op dat punt leren we in de presentiebeweging het nodige van Geert van der Laan, van Hans Kröber en Annemiek Stoppelaar en van Mintz­berg. Deze laatste veegt de vloer aan met de idee van general management. Wat er nodig is, zegt hij, is een geënga­geer­de en betrokken mana­gementstijl, zorgmanagers die aandacht hebben voor zorgverle­ners, de patiënten en de primaire zorg­processen. Zij kennen ze door en door maar kunnen er op re­flecteren als betrokken bui­tenstaanders. Het vurige pleidooi van de presentie om nauwgezet en trouw aan te sluiten bij het geleefde leven, het alledaagse, de plekken waar mensen wo­nen, de taal die ze spreken en vooral bij het verlangen dat hen gaande houdt, zal in z’n uitwerking dan een remedie zijn te­gen mismatches. Want dat is het professionele probleem van de mislukte aansluiting, van het falende bereik: soms is dat een financiële of methodische kwestie, maar veel va­ker ligt het ingewikkelder. Dan is er in principe weinig mis met de methodiek zelf, maar des te meer met de cultuur, de werelden waarin de zorggever en de zorgontvanger verkeren en het perspectief dat zij op het goede leven, op normaliteit en het ethos hebben. In feite wortelt dit soort mismatch in enerzijds afstand tot de leefwereld van de hulpzoekenden en anderzijds in het niet se­rieus nemen van de redelijkheid van de eigen perspectieven daarvan.
Ik ken een filosoof die zijn ervaringen als maatje van een chro­­nisch psychiatrische patiënt beschrijft met wie hij gere­geld een middag optrekt. Op de terugkombijeenkomsten is het telkens weer een kwestie: hoeveel moet je weten van de ziekte­geschie­denis of het ziektebeeld van de patiënt? Daarom worden er verha­len verteld over schizofrenie, depressiviteit en manies, maar de ethicus heeft daar geen behoefte aan, en ik geef hem groot gelijk. De ander laat wel zien wie hij is, wat hem pleziert of overstuur maakt; daar hoef ik geen boekje voor te lezen of bronnen buiten hem voor te raadplegen. En het maat­je moet leren daar passend op te reageren door grenzen te stellen, het te verduren of door na­vraag te doen. Je moet niet aan de leiband lopen van de psycho­pathologie, dan word je een soort pseudo-hulpverlener in plaats van een maatje. We moeten (juist) voorkomen dat nieuwe impul­sen weer inge­kap­seld raken in traditionele modellen, zoals op veel plekken bin­nen psychiatrische ziekenhuizen met de rehabi­litatie is ge­beurd, toch een emancipatiebeweging van belang. Jean Pierre Wilken en ik zijn daar druk mee doende, in de zin dat we na­gaan hoe de presentietheorie een vernieuwing en verdieping kan zijn voor de psychosociale rehabilitatie. Een vernieuwing omdat de rehabilitatie ongewild heeft ingeboet aan vernieu­wings­kracht en verdieping omdat de presentie met name op het in de rehabilitatie zo belangrijke betrekkingsniveau een theo­retische onderbouwing levert.
Zowel de rehabilitatie- als de presentiebeweging moeten prin­ci­­pieel blijven en de praktijk vanuit de eigen basisprincipes kri­­tisch blijven beoordelen en vervolgens krachtig reageren als de prak­tijk weinig meer te maken heeft met wat de ‘tegen­be­wegingen’ bedoelden. Steeds opnieuw de vraag stellen: wat is presentie wel en wat is het niet? De presentiebe­nade­ring kan een belangrijke bijdrage leveren aan de vernieuwing van al­lerlei beroeps­velden, zonder de suggestie te wekken dat ze een vervanging moet wor­den van bestaande praktijken. Een be­lang­rijke waarde van de pre­sentiebenadering is, dát zal inmid­dels duidelijk zijn, de aandacht die deze vestigt op de kwaliteit van de intermenselijke relaties, en dat zij mensen, ieder bin­nen hun eigen context, aan het denken houdt over hun eigen han­delen. Dat uiteindelijk kan en zal leiden tot vernieuwing van het handelen zelf.

Deze Alleenspraak (MN) is een samenvatting van de publicatie Tweespraak (AB), door mij hier bezorgd onder het motto: ‘De regel die gebroken wordt, is levendig.’